Historici hebben wel gezegd dat als Berlijn het politieke centrum van de nazi’s was, München de ziel van de partij zou zijn. In de hoofdstad van Beieren was het hoofdkwartier van de NSDAP, de SA en de SS. Hier ontdekte Hitler in de roerige jaren twintig van de vorige eeuw in bierkelders zijn redenaarstalenten.De gebouwen en de bierkelders waar het gebeurde zijn er bijna allemaal nog, al worden bezoekers van de Beierse hoofdstad daar niet op geattendeerd. Winfried Nerdinger, directeur van het architectuurmuseum van de technische universiteit, wil dat de vroegere ”hoofdstad van de beweging” zijn bruine verleden niet langer verdringt. Nerdinger was een van de drijvende krachten achter de tentoonstelling ”Ort und Erinnerung, Nationalsozialismus in München” (plaats en herinnering, nationaalsocialisme in München), die in het voorjaar en de zomer tienduizenden bezoekers trok.

De Beierse hoofdstad is tot dusver zeer omzichtig met de nazitijd omgegaan, aldus Nerdinger. „München heeft zich na de oorlog een onschuldig imago aangemeten. Het probeerde goede sier te maken met leuzen als miljoenendorp en wereldstad met een hart. Dit beeld mocht niet worden bezoedeld.”

Nerdinger wijst in dit verband op het NS-documentatiecentrum waar al twintig jaar over wordt gesproken, maar dat er nog altijd niet is. „Begin jaren tachtig maakten geëngageerde burgers zich sterk voor zo’n documentatiecentrum. Sinds 2002 steunen deelstaat- en stadsregering dan toch eindelijk het initiatief.

Vorig jaar stelde de deelstaat Beieren een stuk grond ter beschikking. Het betreft het terrein waar in het verleden het ”Braune Haus” stond, de vroegere partijcentrale. Het is de bedoeling dat in 2008 de eerste steen wordt gelegd, als de stad zijn 850-jarig bestaan viert. Daar kunnen burgers en bezoekers van de stad zich straks informeren over München ten tijde van het nationaalsocialisme.”

Nerdinger noemt de gehouden tentoonstelling „een stap op de lange weg naar het documentatiecentrum. Bij ons als architectuurmuseum komen de gebouwen en de plek waar het gebeurde op de eerste plaats. Wij willen via de gebouwen en de plaats de herinnering doorgeven. De mensen die de oorlog hebben meegemaakt, verlaten ons maar de gebouwen blijven.”

Volgens Nerdinger verbindt ons geheugen „heel makkelijk plaatsen met personen. Wij kunnen ons de plaats waar we iemand hebben ontmoet nog beter herinneren dan de naam van de persoon. Met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog betekent dit dat wanneer men weet waar, in welke gebouwen, zich iets heeft afgespeeld, men dat zich makkelijker zal herinneren. Het is dan stevig in ons geheugen verankerd. Steden zullen niet snel verdwijnen. Daarom willen wij dat de stad de drager van de herinnering wordt.”

Nerdinger noemt als voorbeeld de achterkamer van café Sterneckerbräu, waar in 1919 de voorloper van de NSDAP werd gesticht: de Deutsche Arbeiterpartei. „Als spion van de Reichswehr woonde Hitler een vergadering van de partij bij. Daar ontdekte Hitler dat hij over retorische talenten beschikte. De Sterneckerbräu is er nog altijd. Als men daar een bord ophangt zal de stad gaan spreken over het verleden. Dat is onze intentie.”

Wie nu door München wandelt, vindt bijna geen bordjes die verwijzen naar het minder fraaie verleden van de stad. Vaak is er slechts een verdekt geplaatst bordje of iets op de vloer waarover men gedachteloos heenloopt. Van sommige verwijzingen moet men toegeven dat ze inhoudelijk kloppen, maar „daar is dan ook alles mee gezegd. In de Brienner Strasse bevindt zich het vroegere hoofdkantoor van de Gestapo. Daar zit nu de Bayerische Landesbank. Daar hangt een verwijzing naar het verleden van het gebouw, wie er allemaal onderdak vonden. Daartussen staat dan: ”In de nazitijd dienstgebouw van de geheime staatspolitie.” Dat het de meest gevreesde plaats van Beieren was, lees je daar niet aan af. Het lijkt nu eerder een willekeurig gebouw uit de nazitijd. Dat moet veranderen.”

voetnoot (u17(Dit is het tweede artikel in een serie van vier over de Duitse deelstaat Beieren. Het eerste deel verscheen 2 september.