De bestaande embryonale cellijnen zijn ethisch omstreden, aangezien er embryo’s voor zijn vernietigd. Met de techniek die de onderzoekers nu gebruiken, blijft het embryo echter intact en geschikt voor implantatie in de baarmoeder.Het is de eerste keer dat wetenschappers erin slagen een menselijke stamcellijn te laten groeien afkomstig uit één cel. Die cel halen ze uit een blastomeer, een embryo in een vroeg ontwikkelstadium dat nog slechts acht tot tien cellen telt. De verwijdering van een à twee cellen uit een blastomeer is een techniek die wordt gebruikt voor genetisch onderzoek bij in-vitrofertilisatie (ivf). Specialisten stellen hiermee vast of een embryo geschikt is voor plaatsing in de baarmoeder. De verwijdering van één cel heeft geen nadelige gevolgen voor de ontwikkeling van de foetus, aldus de onderzoekers.

Zij verwijderden uit zestien blastomeren één of meer cellen en lieten deze onder speciale omstandigheden verder groeien. Uit twee cellen groeiden embryonale stamcellen. Beide cellijnen hebben dezelfde eigenschappen als bestaande stamcellijnen, zo bleek tijdens verschillende experimenten.

Vorig jaar toonde het bedrijf Advanced Cell Technology in Massachusetts ook al aan dat ze een muizenstamcellijn konden kweken zonder vernietiging van het embryo.

De wetenschappers denken dat deze techniek in de toekomst de mogelijkheid biedt om routinematig stamcellijnen te kweken van ivf-kinderen, zodat ze later in geval van ziekte met lichaamseigen weefsel behandeld kunnen worden.

Toch zijn bij deze techniek nog wel een aantal kanttekeningen te plaatsen, aldus prof. dr. H. Jochemsen, directeur van het Lindeboominstituut. „Specialisten hebben al jarenlang ervaring met het afnemen van een cel van een embryo in het laboratorium voor onderzoek naar erfelijke afwijkingen. Als het technisch mogelijk blijkt om die ene cel in kweek te brengen en tot een cellijn te laten uitgroeien, is dit in ethisch opzicht geen principieel nieuwe stap. Het embryo blijft leven en het bezwaar van vernietiging vervalt.”

Toch vind Jochemsen het gebruik van in-vitrofertilisatie wel een punt van aandacht „Op deze manier zou ivf naast een behandeling van onvruchtbaarheid ook een basistechniek worden voor de behandeling van allerlei aandoeningen.”

Het is ook nog maar de vraag hoe succesvol de behandeling van aandoeningen met embryonale stamcellen is, stelt de ethicus. „Tot nu toe zijn, bij mijn weten, met embryonale stamcellen geen medische resultaten bij mensen behaald.”

Zou de ontwikkeling doorgaan en toch succesvol blijken voor de behandeling van ziekten, dan ziet Jochemsen een punt van zorg. „Er zou een druk kunnen ontstaan om zwangerschappen via ivf tot stand te doen komen, ook waar geen sprake is van onvruchtbaarheid, om maar embryonale stamcellen te krijgen van het kind dat langs deze weg geboren zal worden.”

Ook sommige collega-wetenschappers toonden nog aarzelingen bij het onderzoek. In de Britse krant The Guardian zei stamceldeskundige Robin Lovell-Badge van het Londense National Institute for Medical Research dat deze methode niet erg efficient is en niet tot grote voorraden embryonale stamcellen zal leiden. „Dit vereist dat ouders die voor in-vitrofertilisatie kiezen, toestemming geven om cellen van hun embryo’s te verwijderen. Het is zeer onwaarschijnlijk dat ze dat willen.”

Een hoogleraar gynaecologie van het Londense King’s College liet een soortgelijke waarschuwing horen. Hij gaf aan dat het beter is om geen cellen van een ontwikkelend embryo te verwijderen tenzij dat strikt noodzakelijk is. Hij sloot niet uit dat de techniek de ontwikkeling van het embryo verstoort. Op dit moment zijn daar echter nog geen aanwijzingen voor.

Om diezelfde reden is het de vraag of deze techniek veel verandert aan de houding van de Amerikaanse overheid ten opzichte van financiering van onderzoek aan embryonale stamcellen. De regering-Bush heeft tot nu toe geweigerd overheidssteun toe te kennen aan dit onderzoek. James Battey, voorzitter van de Stem Cell Task Force van het National Institutes of Health (NIH) in het Amerikaanse Bethesda, zei vanmorgen in het wetenschapsblad Science dat met dit onderzoeksresultaat niet alle ethische vragen beantwoord zijn. De wet verbiedt steun aan onderzoek dat menselijke embryo’s „in gevaar brengt”. Het verwijderen van cellen voor genetisch onderzoek bij embryo’s bergt een zeker risico in zich, zegt Battey. Juristen moeten zich daarom nog buigen over de vraag of onderzoek met cellijnen die met de nieuwe techniek verkregen worden, in aanmerking komt voor overheidsfinanciering. Het NIH is de instantie die aanvragen voor fondsen moet beoordelen. Op dit moment financiert het NIH tien laboratoria die werken met stamcellen uit 71 menselijke zogenaamde restembryo’s.

Ook Leon Kass, voormalig voorzitter van de presidentiële Council of Bioethics in de VS, sprak zijn aarzelingen uit. „Ik denk niet dat dit de langgezochte, moreel-acceptabele en praktische methode is die we nodig hebben.”