Bayer is auteur van het recent in de Landenreeks van het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) verschenen boek ”Brazilië”. Hij reist veel in Zuid-Amerika. In het immens grote land was hij pakweg tien keer, voor het laatst begin dit jaar.De bendeoorlogen van de afgelopen dagen in Sao Paulo vormen voor Bayer slechts het topje van een ijsberg en kwamen in het verleden trouwens vaker voor. Dat is niet zo vreemd, want de metropool herbergt een derde van ’s lands gedetineerden.

Bayer: „Sao Paulo is het economisch centrum van het land, waar het geld wordt verdiend. Hier komen natuurlijk allerlei mensen op af, inclusief de criminelen en de georganiseerde misdaad. Daarom is het niet verwonderlijk dat in deze staat muiterijen ontstonden in 43 gevangenissen.”

Maffia
De opstanden in de gevangenissen duiden volgens Bayer op de enorme macht die de maffiaorganisaties zowel binnen als buiten de penitentiaire inrichtingen bezitten. Deze maffia verzette zich tegen de door de regering bedachte overplaatsingen.

„Als er een drugsbaas achter de tralies komt, belt hij meteen zijn handlangers op en regelt hij het een en ander. Binnen de gevangenissen heerst een volstrekt corrupt systeem en is er sprake van een complete anarchie.” Het viel dus te verwachten dat de maffia actie zou ondernemen tegen de overplaatsingen.

De geweldsgolf van de afgelopen dagen is slechts een afgeleide van wat er in werkelijkheid aan de hand is in Brazilië. In zijn publicatie schetst Bayer een toegankelijk beeld van waar het in het hedendaagse Brazilië in werkelijkheid om draait. Het is een succesvolle grootmacht, trots op de verworven prestaties. Anderzijds is het een land waar de midden- en hogere klassen zich nauwelijks bekommeren om de mensen die minder geluk hebben.

Contrasten
De contrasten in Brazilië zijn enorm. „Enerzijds is er sprake van een geweldige economische ontwikkeling. Van de 180 miljoen inwoners bestaat 25 procent uit een redelijk welvarende en hardwerkende middenklasse. Dat zijn nog altijd 40 miljoen mensen die het goed hebben en die voor hun status gaan.”

Behalve dat is er een elite die amper zichtbaar is. Die woont verscholen op de heuvels in gebarricadeerde wijken en winkelt veiligheidshalve in shoppingcentra waar al dan niet met een eigen helikopter kan worden geland.

Een en ander betekent intussen wel dat 60 procent van de bevolking beneden de armoedegrens bivakkeert en slechts mag dromen van enige welstand.

„De kloof tussen arm en rijk heb ik de afgelopen twintig jaar in Brazilië behoorlijk wat groter zien worden”, aldus Bayer. „Je moet daarbij bedenken dat de paupers ook hun eigen ambities hebben. Als die niet worden gerealiseerd, komen ze gemakkelijk terecht bij de bendes in de jungle van de favela’s (sloppen). De bendes geven jongelui een identiteit.”

Ten dode opgeschreven
Enerzijds fascineert en imponeert Brazilië met zijn levensvreugde en geschiedenis, anderzijds blijft het sociale aspect een tragisch verhaal. Bayer maakt zich zorgen over de tweedeling in de Braziliaanse maatschappij.

„Wat je ziet is een absoluut schizofrene samenleving. De contouren van het failliet van het Braziliaanse sociale model tekenen zich af. Als er niets wordt gedaan aan dit proces, zal dat ook de economische ontwikkeling remmen. Wie wil er investeren in een sociaal onrechtvaardige en ontwrichte samenleving? Het geweld van de afgelopen dagen illustreert voor mij de diepe sociale crisis waarin het modern Brazilië verkeert.”

Vanouds is de Rooms-Katholieke Kerk sterk geworteld in Brazilië. Waar blijft de kerk nu met haar missie om zich sterk te maken voor de armen?
„De kerk is nog altijd ongelooflijk belangrijk in het uiterst spiritueel en religieus ingestelde Brazilië. Maar het Vaticaan heeft de volkskerk, begaan als het was met het lot van de armen, totaal aan banden gelegd.

Je mag de kerk niet de schuld geven van de ellende die nu is ontstaan. Als je met de moeders en vrouwen in de slums gaat praten, krijg je een heel ander beeld van de realiteit dan wanneer je afgaat op de doorgeslagen macho’s die daar de dienst uitmaken.”