Doordat er minder gewapende conflicten zijn en mensen op grote schaal gerepatrieerd zijn naar landen als Afghanistan, Angola, Sierra Leone en Liberia, is het aantal vluchtelingen gedaald van achttien miljoen in 1992 naar negen miljoen in 2004, aldus het UNHCR-rapport.Maar door het veranderende politieke klimaat is de toekomst voor steeds meer ontheemden zorgelijk, zegt de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen, Antonio Guterres. Illegale migratie en veiligheidsproblemen worden volgens hem in de publieke opinie vaak met asiel- en vluchtelingenkwesties verward en het is daarom belangrijk dat onverdraagzaamheid wordt bestreden en de notie wordt betwist dat vluchtelingen en asielzoekers de veroorzakers van onveiligheid zijn, in plaats van de slachtoffers daarvan.

Intern ontheemden worden krachtens de vluchtelingenconventie van de VN uit 1951 niet als vluchtelingen beschouwd omdat zij niet hun land, maar een deel van hun land ontvluchten. Alleen in Congo en Sudan waren vorig jaar 7,5 miljoen ontheemden. Dat de internationale gemeenschap er niet in slaagde deze mensen te voorzien van humanitaire bijstand is haar ’grootste mislukking’, zei Guterres.

Sudan en Tsjaad baren momenteel de meeste zorgen, zei de Hoge Commissaris. Jarenlange vetes over land en water in Sudan liepen in 2003 uit op grootschalig geweld toen zwarte stammen in Darfur die zich door de Arabische regering in het noorden achtergesteld voelden, de wapens opnamen. De regering stuurde Arabische milities op hen af die dorpen platbrandden en huishielden onder de burgerbevolking - iets wat Khartoum overigens ontkent. Door geweld, honger en ziekte kwamen meer dan 180.000 mensen om het leven en raakten miljoenen op drift. Een deel trok de grens over naar Tsjaad, waar de problemen inmiddels tot politieke destabilisatie hebben geleid. ’Wij zijn heel bezorgd’, zei Guterres. ’De hele regio is zeer wankel.’

Volgens het VN-rapport hebben veel landen na de terreuraanslagen van 11 september 2001 de asielbeperkingen aangescherpt, waardoor meer mensen worden afgewezen. Veel mensen kiezen daardoor voor illegale migratie om aan hun omstandigheden te ontsnappen, aldus het UNHCR-rapport.

Detentie- en antiterreurbeleid in de Verenigde Staten blijven de VN-vluchtelingenorganisatie zorgen baren, zei Guterres, maar vluchtelingen krijgen daar nog steeds gemakkelijker een verblijfsstatus dan in Europa. Hij drong er bij de Europese Unie op aan een gemeenschappelijk asielbeleid in te voeren. „Vluchtelingen zijn geen terroristen”, zei Guterres. „Zij zijn vaak de eerste slachtoffers van terrorisme.”