President Joseph Kabila presenteert het referendum als een eerste stap naar een nieuwe, democratische toekomst van het op twee na grootste Afrikaanse land, dat een lange periode van chaos en een vijfjarige burgeroorlog achter de rug heeft. Volgens hem zou een verwerping van de grondwet „catastrofaal” zijn voor het vredesproces in het land.De nieuwe grondwet stelt onder meer dat de president en de premier niet langer mogen aanblijven dan twee termijnen van vijf jaar. Daarnaast bevat de voorliggende constitutie democratische spelregels voor verkiezingen die gepland staan voor juni 2006. „Wij spreken veel over de verkiezingen van volgend jaar, maar willen die plaats vinden dan is een overtuigend ”ja” noodzakelijk. De bevolking moet de grondwet accepteren”, zei Kabila vorige week.

Bij een verwerping is de regering verplicht de situatie opnieuw te beoordelen en nieuwe onderhandelingen te starten, aldus de president, die daarbij verwees naar de recente jarenlange vredesbesprekingen. „We moeten tegen elke prijs een situatie voorkomen zoals Kenia die recent beleefde”, gaf hij aan. Vorige maand verwierp het Keniaanse volk een nieuwe grondwet, waarna de regering aftrad. De stem tegen de grondwet leek in Kenia vooral een stem tegen de zittende regering te zijn.

De huidige overgangsregering van Congo trad in 2003 aan na moeizame onderhandelingen om een einde te maken aan de oorlog, die aan zeker 3 miljoen mensen het leven kostte. Bij de burgeroorlog, die vanwege de omvang ook wel als de Afrikaanse wereldoorlog wordt aangeduid, waren ook de buurlanden Rwanda, Zimbabwe, Uganda en Angola betrokken.

Hoewel er sinds 2003 formeel vrede is, zijn er met name in het mineraalrijke oosten van Congo nog altijd milities actief die het regime van Kabila proberen te tackelen en doorgaan met moorden, roofpartijen en verkrachtingen. Maar ook de politiek is diep verdeeld over de toekomst van het land. De oppositiepartijen beschuldigen Kabila van corruptie en beweren dat hij niet in staat is het land te leiden.

De gezaghebbende rooms-katholieke geestelijke Anatole Matusila riep vanwege deze corruptie op om tegen de grondwet te stemmen. Een tegenstem is een sanctie tegen de manier waarop politici met liegen en manipuleren het land regeren, betoogde Matusila deze week. Daarnaast is de grondwet volgens hem nauwelijks uitgelegd aan het volk. „Wanneer ik niet weet waar het over gaat, zeg ik ”nee””, aldus een verklaring van het Congres van Katholieke Leken, waarvan Matusila voorzitter is.

Volgens BBC-correspondent Arnaud Zajtman zijn kerkleiders zeer invloedrijk in Congo, waar 55 procent tot de rooms-katholieke kerk behoort. Het hoofd van de kerk, aartsbisschop Laurent Monsengwo, heeft echter geen stemadvies gegeven, maar enkel opgeroepen zondag een stem uit te brengen.

Sommige oppositiepartijen hebben gedreigd de verkiezingen van juni volgend jaar en de overgangsregering te boycotten wanneer het referendum niet eerlijk verloopt. Dan zullen nieuwe onderhandelingen nodig zijn, vinden de partijen. Kabila denkt daar echter niet over: „Tegen ieder die nieuwe onderhandelingen wil, is het antwoord ”nee””, zei hij. De Verenigde Naties, die met 17.000 man in het land aanwezig zijn, zullen toezien op een eerlijk verloop van het referendum, waarin 24 miljoen Congolezen hun stem mogen uitbrengen.

De VN geven aan dat dit „de grootste en meest gecompliceerde verkiezingen zijn die de VN ooit heeft begeleid.” Voor de begeleiding van het referendum is een budget van 422 miljoen dollar uitgetrokken. De stemgerechtigden kunnen hun stem uitbrengen in een van de 40.000 stembureaus.

De eerste problemen rond het referendum dienen zich nu al aan: duizenden Congolezen die meehielpen bij de registratie van de kiezers hebben nog geen salaris ontvangen. Bovendien verwachten veel inwoners, aldus de VN, dat de regering mensen zal omkopen om voor de grondwet te stemmen. Een groot deel van de bevolking is arm en analfabeet.

De Congolese krant Le Potentiel schrijft dat er na een ”nee”stem wel eens een chaos zou kunnen ontstaan. Maar of de grondwet het land zo veel verder zou brengen, betwijfelt de krant. De tekst is volgens de krant een „vaag compromis”, een resultaat van tegengestelde meningen.

Dat neemt niet weg dat er Congolezen zijn die een belangrijke vooruitgang zien in het referendum en de komende verkiezingen. „De verkiezingen zijn erg belangrijk”, zei de 83-jarige ziekenhuismedewerker Kasareka Leon tegenover de Amerikaanse krant The State. „Ik heb niet voor een regering gestemd sinds Mobutu (die in 1965 na een staatsgreep aantrad, MW), en toen was er geen andere kandidaat.”