Merlini was tot het jaar 2000 president van het Italiaanse Instituut voor Internationale Zaken (IAI). In dat jaar werd hij vicepresident van de raad voor de VS en Italië (Consiglio per le Relazione fra Italia e Stati Uniti). Hij houdt bureau op de vijfde verdieping van een herenpand op de Piazzale Flaminio, met een adembenemend uitzicht op de oude stad Rome. Van hieruit is ook het Quirinaal zichtbaar, de officiële ambtswoning van premier Berlusconi.Onder Berlusconi is Italië een duidelijker pro-Amerikaanse koers gaan varen dan ooit, aldus Merlini. Zo was Berlusconi te gast op de ranch van Bush. Dat de Amerikaanse president en een Italiaanse premier zo dik bevriend zijn, is een novum in de Italiaanse geschiedenis. Nooit eerder is dat voorgekomen.

Maar Italië moet zich wel realiseren dat het belang van Italië voor de VS beperkt is, vindt Merlini. „We zijn niet meer zo belangrijk voor de Verenigde Staten als in het verleden. In de naoorlogse periode was Italië inderdaad een bondgenoot van de VS in Europa. Italië was zowel een van de voortrekkers van de Europese eenwording als een correcte Atlantische bondgenoot. Italië kon je toen vergelijken met Duitsland. Duitsland bevond zich in hetzelfde schuitje - Engeland had een zuivere oriëntatie op de VS, Frankrijk legde het belang in Europa. Italië en Duitsland deden dat alle twee.

Italië profiteerde van die positie. Het behoorde tot de grondleggers van de Europese gemeenschap en het nam veel stappen in het proces van Europese integratie - zoals versterking van de Europese instituties en de uitbreiding van de EU.

Tegelijkertijd hield het Atlantisch bondgenootschap in dat Italië ermee instemde dat er kruisraketten kwamen. Zo werden in november 1983 de eerste aan Italië toegewezen kruisraketten op Sicilië opgesteld. In de jaren zeventig was Italië al lid geworden van de G-7, de top van de belangrijkste industrielanden.”

De combinatie Europa en een actieve verbondenheid met het Atlantisch bondgenootschap was destijds een succes. Die vormde geen innerlijke tegenstrijdigheid, aldus Merlini. „Italië gaf prioriteit aan Europa, maar probeerde te vermijden dat het Atlantisch bondgenootschap daaronder zou lijden.”

Nu is er geen sprake meer van een vergelijkbare situatie. „Berlusconi heeft dat radicaal veranderd. De Duitse bondskanselier Schröder volgde zijn eigen weg en distantieerde zich van de aanval op Irak, terwijl Berlusconi net als Aznar van Spanje en Blair van Engeland tegen Bush aanschurkte.”

Merlini vermoedt dat de nieuwe Italiaanse regering die na de verkiezingen het komende voorjaar zal aantreden, aanstuurt op een koerswijziging. „De oude situatie zal zich herstellen. Italië zal zijn prioriteiten weer bij Europa leggen en niet bij de Verenigde Staten. Een punt is dat ook in Duitsland een andere regering is gekomen, die misschien wel weer zal aansturen op een betere verstandhouding met Amerika.”

De hoogleraar signaleert dat premier Berlusconi zwaar onder vuur ligt. „De premier heeft te breed gebruikgemaakt van de media om zijn diplomatieke stijl voor het voetlicht te brengen.

De innige betrekkingen met de VS leidden ertoe dat Italië meedeed aan de oorlog in Irak. Nu heeft het nog ongeveer 3000 militairen in dat land. En het gaat niet bepaald goed in Irak. Ik zie een symbolische waarde van Italiaanse troepen in Irak en ik heb mijn twijfels. Er zijn er al 300 terug en ik verwacht dat er de komende maanden nog meer zullen terugkeren.”

De hoogleraar gelooft in het verband tussen internationaal terrorisme, Irak en de aanslagen in Madrid en Londen. Maar terugtrekking van troepen, zegt hij, zal er niet toe leiden dat de dreiging van internationaal terrorisme vermindert. „Wel is de Italiaanse aanwezigheid voor terroristen een gemakkelijk motief om aanslagen te plegen en zich te mobiliseren. Rome is dus ook een doelwit en dat weten we. Maar ook al trekt het Westen zich terug, dan nog zullen de terroristen andere motieven vinden om toe te slaan. Bovendien gaat Irak meespelen in de Italiaanse verkiezingscampagne. Dus Italië zal de troepen geleidelijk aan terugtrekken.”

Is Italië voorbereid op aanslagen? „We zijn niet zo snel geschokt als Nederlanders na de arrestatie van enkele jeugdige terroristen van de Hofstadgroep. We zijn gewend aan terrorisme. Denk aan de Rode Brigades. Een laatste stuiptrekking van de Rode Brigades hebben we in april 2000 nog meegemaakt. Er is toen een bom ontploft bij het Instituut voor Internationale Zaken. Dat gebeurde ’s ochtends om vijf uur. Er raakte niemand gewond omdat er eerst een telefonische melding binnenkwam, maar er was wel materiële schade. De reden was namelijk dat het IAI en de Amerikaans-Italiaanse raad zich te pro-Amerikaans opstelden en Italië uitleverden aan de VS.

Wij zijn net als Spanje en Engeland gewend aan terrorisme en treffen de nodige voorzorgsmaatregelen. Zo worden er regelmatig rampenoefeningen gehouden met betrekking tot aanslagen in de metro van Rome en Milaan. We sluiten niet uit dat terroristen dan ook chemische wapens kunnen gebruiken. Ook worden de moslimorganisaties nauwlettend in de gaten gehouden.”

Hoe ziet Merlini de toekomstige positie van Italië binnen de Europese context? „Veel zal afhangen van de Europese Unie. Wat gaat er gebeuren? In Italië heerst een grote teleurstelling over de referenda in Frankrijk en Nederland, waarin de bevolkingen zich uitspraken tegen de Europese grondwet. Hier was een meerderheid allang akkoord gegaan met die grondwet. Rome huldigt het standpunt dat de ratificatie op termijn moet worden hervat, zodat elk land zich kan uitspreken over de Europese constitutie.”

De Italiaan benadrukt het belang van kleine overleggroepen binnen de EU. „Ook is een gezamenlijk buitenlands beleid van belang”, zegt hij. „Met 25 lidstaten moet je op in kleinere verbanden met thema’s gaan werken. Dat is effectiever. Kleine groepen zijn van vitaal belang voor een goed geoliede EU. Ook is het van belang om een soort hart van Europa te handhaven.”

Maar zo’n kerngroep mag niet decreteren en opleggen, vindt hij, die moet alleen opereren ten gunste van een sterkere integratie en eenwording. Een voorbeeld van zo’n thema is de monitoring van de buitengrenzen.

Italië is voorstander van een toetreding van Turkije tot de Europese Unie. „Ons land hecht namelijk belang aan een stabilisatie van het oostelijke mediterrane gebied. Toetreding van Turkije tot de EU kan dat bevorderen”, aldus Merlini. Hij voegt daaraan toe dat de EU wel moet onderkennen dat Turkije niet gebakerd is in de Europese cultuur.

Merlini is verheugd dat zijn land de euro heeft ingevoerd. „We verliezen onze concurrerende rol. We zijn gewoon te laat geweest met het doorvoeren van hervormingen. De centrumrechtse regering heeft de liberalisatie van de markt laten liggen. Italië mag blij zijn dat het de euro heeft. Want dankzij de euro staat het land gelukkig onder zware financiële censuur. We kunnen ons geen misstap permitteren. Zonder de euro zou ons land slecht af zijn, want de hoge schuld drukt zwaar op het staatsbudget. Ik zie alleen maar voordelen van de euro. Zonder de euro zou Italië het onderspit hebben gedolven.”