In het hart van de Japanse stad Osaka staat het acht verdiepingen hoge winkelcentrum HEP5. Dwars door dit zilver met felrode gevaarte snijdt een reuzenrad. Voor de hoofdingang op de begane grond wachten enkele honderden naar de allerlaatste mode uitgedoste jongeren op vrienden en kennissen. Het gros van hen houdt een mobiele telefoon in de hand. Niet tegen het oor, zoals je zou verwachten, maar recht voor zich. Sommigen lopen met hun mobiele telefoon voor zich dwars door de menigte heen. Anderen zitten. De kleurenschermpjes tonen alles, van e-mails tot en met foto’s en zelfs korte video’s. Het is een schouwspel dat je in alle grote steden van Japan terugziet. Japan is sterk in de ban van de mobiele telefoon. En ongemerkt verandert die telefoon het gedrag van de gebruikers.

Dit gaat zelfs zo ver als een lichamelijke aanpassing. Eeuwenlang heeft de mens de binnenste vier vingers, vooral de wijsvinger, als de belangrijkste ervaren. Maar recent onderzoek heeft getoond dat de duimen van jonge Japanners gespierder en beter ontwikkeld zijn dan hun andere vingers. Een ontwikkeling die nu ook wordt waargenomen in de rest van de wereld.

Het is het gevolg van jaren spelen met door de duimen bediende computerspelletjes, opgevolgd door het dagelijks verzenden van tientallen e-mails en het internetsurfen op mobiele telefoons. Dit is in Japan, een paradijs voor gebruikers van de mobiele telefoon, al heel vanzelfsprekend. Japanners die de telefoontoetsen nog indrukken met een wijsvinger zijn overwegend van middelbare leeftijd. Iedereen onder de dertig gebruikt een duim. Vaak zelfs twee. In wedstrijden op de televisie laten deze duimers zien hoe ze razendsnel hun superkleine mobieltjes bedienen. Sommigen typen 100 woorden per minuut. Dat is al een hele prestatie met tien vingers op het toetsenbord van een computer.

De duim heeft zich duidelijk dramatisch omhooggewerkt in Japan. Waar de ouderen nog een wijsvinger gebruiken om een knop in te drukken, te wijzen, of de deurbel te laten rinkelen, doet de jongere generatie dat met de duim. Zelfs voor het peuteren in de neus verdient de duim de voorkeur.

Sadie Plant, een Engelse wetenschapper die wereldwijd onderzoek heeft uitgevoerd naar de invloeden van de mobiele telefoon noemt de Japanse jongeren „’s wereld’s toonaangevende experts.” Ze is diep onder de indruk van de snelheid waarmee hun duimen met een minimum aan inspanning letterlijk over de toetsen heenflitsen. In een onderzoek voor het Amerikaanse bedrijf Motorola noemt ze hen de ”oyayubi sedai”, de duimengeneratie. In Japan zelf noemen de ouderen hen de ”oyayubi zoku”, de duimenstam’.

Het zijn niet enkel de duimen die zich aan het aanpassen zijn. Het gemak waarmee Japanse mobieltjes ellenlange e-mailtjes verwerken heeft tot gevolg dat veel jongeren zich gemakkelijker uiten via een elektronisch berichtje dan in een gesprek. Duizenden websites die via het mobieltje kunnen worden bezocht helpen hen nieuwe vrienden te vinden. Deze zogenaamde ”deai”-sites, ontmoetingssites, zijn razend populair.

De sites vragen hun bezoekers zichzelf te categoriseren. Op Love Player, een populaire site onder twintigjarigen, laten geregistreerden zien dat ze zoeken naar: „”meru tomo” (mailvriend), lichte relatie, drinkvriend, verhouding, buitenechtelijke verhouding, iemand jonger dan ik, iemand ouder dan ik” of „iemand die rijk is.” Soms met foto’s. En dat allemaal via het mobieltje.

Een groot aantal Japanse jongeren heeft ”meru tomo” die ze nooit in het echt van plan zijn te ontmoeten. Ze ontwerpen hiervoor zowaar een nieuwe versie van zichzelf. Het geeft hun de kans open, informeel en zelfs een beetje ondeugend te zijn zonder het risico te lopen te verdrinken in verlegenheid. Maar volgens sommige Japanners, onder wie enkele sociologen, beginnen deze virtuele vriendschappen de jongere generaties oppervlakkig te maken. Jongeren die veel gebruikmaken van mobiele telefoons hebben volgens hen meer moeite zich te verbinden in een relatie en zijn vaak sociaal onvolwassen.

In haar rapport citeert Plant een Japanse student die vreest dat gebruikers van de mobiele telefoon minder in staat zullen zijn met elkaar om te gaan in levensechte gesprekken. „Ze vertrouwen op technologie bij het voeren van een gesprek. Ze zijn vaak knap in het verzamelen van informatie, maar niet met het gebruik ervan, en ik ben vaak verbaasd over hun onhandige emotionele reacties.”

De anonimiteit van de mobiele telefoon slaat ook een kloof tussen ouders en kinderen. Veel tieners en zelfs nog jongere kinderen -het is heel gewoon voor een Japans kind op de basisschool een eigen mobieltje te hebben- leiden een bestaan waarvan de ouders totaal niets afweten.

Deze trends zijn vooral vergevorderd in Japan omdat Japanners meer openstaan dan westerlingen om hun mobieltje te gebruiken voor niet-essentiële communicaties. De Japanner ziet de mobiele telefoon niet enkel als gereedschap voor productiviteitsverhoging, maar als een heel persoonlijk apparaatje om je te verbinden met anderen.

Maar ook de Japanse productiviteit begint de gevolgen van de mobiele telefoon te ondervinden. Steeds meer Japanse bedrijven maken gebruik van de eindeloze mogelijkheden van mobiliteit. De Japanse videotheekgigant Tsutaya (omzet: 850 miljoen euro) heeft zelfs een volledige marketingstrategie rond het nederige mobieltje gebouwd. Via een onlinebestand is het bedrijf 24 uur per dag in contact met meer dan 2 miljoen klanten. Het bestand stuurt bijvoorbeeld automatisch een videoclip van de allerlaatste cd van een popgroep naar het mobieltje van een klant die in het verleden cd’s van die groep heeft geleend.

Het onlinebestand kan ook via het mobieltje van de klant bepaalde cd’s of video’s aanraden gebaseerd op wat de klant tot nog toe heeft geleend. Deze informatie is zo gedetailleerd dat het onderscheid kan maken tussen oorlogsfilms met bijvoorbeeld veel of weinig geweld. De site heeft 50 miljoen hits per maand en heeft duidelijk een invloed op koopgedrag: onlineklanten besteden 9 procent meer. Het is de droom van de zakenman: one-to-onemarketing. Tsutaya reikt letterlijk in de zak van de klant.

Tstutaya is niet de enige organisatie die profiteert van het bestaan van de mobiele telefoon. Japanse musici zagen hun inkomsten de afgelopen jaren omhoogschieten door muziek die mobieltjes in plaats van een beltoon spelen. Japanners downloaden het afgelopen jaar elke maand 60 miljoen van deze zogenaamde ”chakumero”. Vorig jaar werd er in Japan liefst 32 miljoen euro aan royalty’s verdiend aan muziek gedownload van het internet, het gros voor chakumero.

Het mobieltje begint ook voorzichtig de plaats in te nemen van de portefeuille. Met een geregistreerd mobieltje kun je blikjes fris kopen in automaten van Coca-Cola. En de Japanse overheid begon dit jaar een project waarbij reizigers hun mobieltje gebruiken als kaartje voor de trein en het vliegtuig. De trein instappen en inchecken op het vliegveld is daardoor volledig geautomatiseerd. Uiteindelijk moet de mobiele telefoon zelfs het paspoort kunnen vervangen vindt de Japanse overheid.

,Wees dus maar zuinig op je portemonnee, je zou wel eens aan je kleinkinderen moeten uitleggen, mogelijk via een mobieltje, waar die gekke lap leer toch voor diende.