De vorming van de EKD, met aan het hoofd de kerkelijke verzetshelden bisschop Theophil Wurm en dominee Martin Niemöller, moest de tijd van de in 1933 onder nazi–heerschappij opgerichte Duitse Protestantse Kerk doen vergeten. Al in oktober 1945 erkenden de protestanten in de Stuttgarter Verklaring dat zij tekortgeschoten waren in het verzet tegen het nazisme.

Het document was mede tot stand gekomen onder invloed van de Nederlander W.A. Visser ’t Hooft, de latere secretaris–generaal van de Wereldraad van Kerken, die vlak na de oorlog aan het hoofd van een oecumenische delegatie de Duitse protestanten tot een schuldbelijdenis aanspoorde. „Zonder Visser ’t Hooft zou die Stuttgarter Verklaring er nooit zijn gekomen", zei later een Duitse kerkleider.

Daarmee opende de Nederlander de weg voor verzoening tussen de Duitse kerken en de kerken in tijdens de oorlog bezette landen. Ook de toetreding van de Duitse kerken tot de Wereldraad werd daardoor mogelijk.

Organisatorisch is de EKD de vrucht van een compromis dat op de stormachtige oprichtingsvergadering in Treysa totstandkwam. De zelfstandigheid van de 23 ’Landeskirchen’ werd gegarandeerd. De EKD kreeg geen eigen belijdenis en neemt geen theologische standpunten in. Het kerkverband is vooral het gezicht naar buiten en de politieke en maatschappelijke spreekbuis van de Duitse protestanten.

„Sindsdien hebben we een gemeenschappelijke stem van het protestantisme in Duitsland", schetste de huidige voorzitter, bisschop Wolfgang Huber, het belang van de oprichting van de EKD. Een nadeel is volgens hem echter de „tamelijk complexe structuur" van het kerkverband. Leiders van de aangesloten kerken ondertekenen woensdag een verdrag dat moet leiden tot een slankere organisatie die beter past bij het krimpende ledental.

De EKD bundelt heden ten dage 25,8 miljoen protestanten. De leiding is in handen van de synode met 120 leden en een vijftienkoppig bestuur.