De gevechten braken in de verschillende penitentiaire inrichtingen vrijwel gelijktijdig uit. De meeste slachtoffers vielen in een gevangenis in Escuintla, vijftig kilometer ten zuiden van de hoofdstad Guatemala–Stad. Talrijke gewonden zijn in kritieke toestand als gevolg van hun zware verwondingen.De bendes (maras), met name die zich Mara Salvatrucha–13 en Mara M–18 noemen, bevochten elkaar in de gevangenissen onder meer met vuurwapens, machetes en handgranaten. De minister van Binnenlandse Zaken, Carlos Vielman, vermoedt dat de bendes de tweestrijd in de verschillende inrichtingen vooraf hebben gecoördineerd.

De bendecriminaliteit is in de afgelopen jaren een dodelijke plaag geworden in Centraal–Amerikaanse landen, vooral in El Salvador, Honduras en Guatemala.

De plaag komt uit de Verenigde Staten. Dat land besloot in 1996 veroordeelden van bijvoorbeeld Centraal–Amerikaanse komaf na hun celstraf in de VS naar hun geboorteland te sturen. Alleen al tussen 2000 en 2004 stuurde de Amerikaanse justitie zeker 20.000 criminelen op naar het arme Centraal–Amerika, dat niet is hersteld van burgeroorlogen en natuurrampen.

De Amerikaanse wet stond niet toe dat de plaatselijke autoriteiten op de hoogte werden gesteld van de criminele achtergrond van de uitgezette personen. De Centraal–Amerikaanse landen bleken volstrekt niet uitgerust om op te treden tegen deze golf van extreem gewelddadige criminelen die hun bendes reeds in de VS vormden. Velen waren niet eerder in Centraal–Amerika geweest.

Het Amerikaanse beleid is inmiddels onder druk komen te staan omdat het kennelijk als een boomerang werkt. De Amerikaanse overheid maakt zich zorgen over de groei van de criminele praktijken van deze bendes, ook in de VS zelf.

In heel Centraal–Amerika zijn inmiddels naar schatting tussen de 70.000 en 100.000 bendeleden actief. Ze vormen volgens waarnemers de belangrijkste bedreiging van de vrede in Centraal–Amerika. Gemeten naar het aantal moorden per 100.000 inwoners kent Honduras bijvoorbeeld twee keer zo veel moorden per jaar dan Colombia. Voorts domineren de bendes meer en meer de smokkel van mensen en goederen van Mexico naar de VS en criminaliteit in een aantal Amerikaanse steden.

Mara is de oorspronkelijk de naam van een mierensoort en trucha bargoens voor slimmerik. De beruchte Mara Salvatrucha–13 was eind jaren tachtig een bende Salvadorenen in Los Angeles (VS). De beruchte mara M–18 komt oorspronkelijk uit de 18e straat in dezelfde stad.