Balkenende speelde dinsdagmiddag na zijn gesprek met informateur Donner voor het eerst open kaart. Hij wil net als LPF-fractievoorzitter Herben een centrumrechts kabinet. Zalm gaf echter na zijn onderhoud met Donner aan dat de VVD wegens de dramatische verkiezingsnederlaag de oppositie in moet. „De kiezers zijn weggelopen bij de VVD en dat betekent maar één ding: niet meeregeren.”

Balkenende vindt dat op basis van de verkiezingsuitslag een centrumrechts kabinet voor de hand ligt. De VVD past hier, ondanks het forse verlies, goed in, omdat de liberalen zich volgens de CDA-leider in hun verkiezingscampagne kritisch hebben uitgelaten over de prestaties van het paarse kabinet op het gebied van files, de zorg, WAO en het onderwijs.

Zalm ziet om die reden wel voordelen in een coalitie van CDA en LPF, maar wil daar vooralsnog niet bij aanschuiven. De VVD-leider is eventueel bereid een minderheidscoalitie van CDA en LPF vanuit de Tweede Kamer „constructief te steunen.” Op die manier schept de VVD de mogelijkheid standpunten die haar bevallen aan een meerderheid te helpen en anders tegen te stemmen. Zalm vindt echter nog steeds dat eerst een „winnaarskabinet CDA, LPF en SP moet worden onderzocht.”

Balkenende sprak vorige week na zijn gesprek met de Koningin nog geen voorkeur uit voor een bepaalde coalitie. Nadat hij afgelopen weekeinde de verkiezingsprogramma’s van de partijen nog eens had vergeleken, concludeerde hij dat samenwerking met de LPF en VVD voor de hand ligt. „Het wordt steeds duidelijker waar ze inhoudelijk voor staan en ook het leiderschap is ingevuld”, prees Balkenende de LPF. „De partij heeft vooruitgang geboekt.”

LPF-voorman Herben vindt dat CDA, LPF en VVD eerst een akkoord moeten sluiten over een visie op de Nederlandse samenleving. Dat akkoord moet een soort preambule op een uiteindelijk regeerakkoord vormen en de „negen wezenskenmerken” van de moderniteit bevatten, zoals Fortuyn die in een van zijn boeken heeft geformuleerd. Het gaat daarbij om zaken als de scheiding van kerk en staat, de gelijkheid van man en vrouw en de vrijheid van meningsuiting.

LPF wil op deze manier „de nalatenschap van Fortuyn duidelijk in beeld brengen, voordat tot de details wordt overgegaan.” De „waarden en normen van de Joods-christelijke cultuur zijn geërodeerd en moeten weer centraal komen te staan op alle beleidsterreinen”, aldus Herben. Nadat zo’n document is opgesteld, wil de LPF afspraken maken over wachtlijsten, veiligheid en immigratie. Mocht dat niet lukken met de VVD, dan hoopt Herben dat D66 samenwerking met de LPF niet langer uitsluit en alsnog bereid is tot coalitiedeelname.

PvdA-fractievoorzitter Van Nieuwenhoven heeft Donner gemeld dat de sociaal-democraten zich opmaken voor de oppositie. Een centrumrechts kabinet ligt volgens haar voor de hand.

Informateur Donner gaf voorafgaand aan zijn gesprekken met de fractievoorzitters van de grote partijen aan de combinatie CDA/LPF als uitgangspunt te nemen voor de vorming van een nieuw kabinet. Dat zou moeten steunen op een meerderheid van de Tweede Kamer. Hij gaat bekijken welke andere partij(en) met de twee grote winnaars van de verkiezingen zo’n meerderheidscoalitie zou(den) kunnen vormen. De variant van Zalm, een minderheidskabinet dat de VVD constructief steunt, is voor Donner nu nog geen optie.