President Bush, vice-president Cheney en minister van Defensie Rumsfeld (verantwoordelijk voor het Amerikaanse krijgsgevangenenbeleid) reageerden verontwaardigd en afwijzend.

„Als je weet wat goelag betekent, kan ik mij niet voorstellen dat iemand deze term gebruikt”, aldus Rumsfeld. Amnesty refereerde in het rapport aan het boek ”De Goelag Archipel”. De Russische auteur Aleksandr Solzjenitsyn beschrijft daarin het barre regime in de Siberische gevangenkampen waar in het Sovjettijdperk miljoenen mensen omkwamen. Er zijn in de afgelopen jaren mensen omgekomen in Amerikaanse gevangenkampen in Irak en Afghanistan, maar niemand kan redelijkerwijs beweren dat hier sprake is van een systematisch uitroeiingsproces zoals dat in de goelag onder de beruchte dictator Josef Stalin het geval was.

„De vergelijking met Solzjenitsyns goelagarchipel gaat mank, daar kan Amnesty International werkelijk niet onderuit”, vindt Stewart Baker van de American Bar Association, Amerika’s grootste organisatie voor advocaten. „Maar de organisatie heeft de vergelijking nu naar eigen zeggen in een andere zin bedoeld. In Stalins dodenrijk was er geen rechtssysteem meer; macht en willekeur regeerden. Dat geldt volgens Amnesty op kleinere schaal ook voor de Amerikaanse gevangenkampen, waarbij je niet mag vergeten dat Washington sommige belangrijke gevangenen zelfs ’uitbesteedt’ aan landen die deze gevangenen martelen om informatie los te krijgen. Dat is inderdaad een beschaafd rechtssysteem onwaardig.

Wanneer de Conventies van Genève niet gelden voor gevangenen, wanneer ook het Amerikaanse recht niet van toepassing wordt verklaard, wanneer zij voor onbepaalde tijd gevangen worden gehouden zonder dat zij ergens van beschuldigd worden, wanneer zij geen rechtsbijstand krijgen, wanneer zij geen contact met hun omgeving hebben en wanneer zij daarbij vaak ook nog worden geïntimideerd en mishandeld -in sommige gevallen zelfs vermoord- dan is hier sprake van een uitholling van het rechtsbesef. Dat is beslist ernstig, dat holt ons hele rechtssysteem en ons waardesysteem uit, vooral wanneer onze politieke leiders bij herhaling benadrukken dat dit systeem is georiënteerd op onze christelijke waarden”, aldus Baker.

Enkele weken voor publicatie van het Amnesty-rapport berichtte het weekblad Newsweek over een incident op Guantanamo Bay waarbij een exemplaar van de koran door het toilet gespoeld zou zijn. Niemand reageerde, totdat dit bericht in Pakistan en Afghanistan werd gebruikt voor anti-Amerikaanse demonstraties waarbij in Afghanistan zestien mensen omkwamen. Na scherpe kritiek van Washington herriep Newsweek het verhaal. Witte-Huiswoordvoerder Scott McClellan meende vervolgens dat het blad moest „helpen” om het geschonden Amerikaanse imago in de wereld te „herstellen.”

Een paar dagen later bleek echter uit de publicatie van een memorandum van de FBI dat er wel degelijk sprake was geweest van zo’n incident. Een verder onderzoek van het ministerie van Defensie onthulde vervolgens dat er op Guantanamo Bay minstens vijf incidenten rond de koran zijn geweest.

„De koran is voor moslims een heilig boek en zij nemen dit soort incidenten hoog op”, zegt politiek analist Ivo Daalder van het Brookings Research Instituut in Washington. „Je kunt niet zeggen dat de koran systematisch wordt ontheiligd, maar er zijn incidenten geweest. Daarin had Newsweek wel degelijk gelijk. Die incidenten zijn trouwens al eerder gemeld; niet alleen door de FBI maar ook door het Rode Kruis. Het is dus merkwaardig dat de regering-Bush zowel in het geval van Newsweek als na het Amnesty-rapport de boodschapper bestookt en niets doet aan verbetering van het systeem zelf”, vindt Daalder.

Daalder steunt de suggestie van de Democratische oud-president Jimmy Carter, die ertoe opriep het gevangenkamp in Guantanamo Bay te sluiten. „President Bush herinnert ons er herhaaldelijk aan dat hij overal in de wereld vrijheid en democratie wil bevorderen, maar de kritische rapporten over Guantanamo Bay ondermijnen onze reputatie als strijder voor mensenrechten”, aldus Carter. Zijn partijgenoot senator Joseph Biden wijst er bovendien op dat de misstanden op Guantanamo Bay en in andere gevangenkampen „voor onze vijanden een belangrijk propaganda-instrumenten vormen voor het rekruteren van nieuwe aanhang.”

Washington verdedigt zich door erop te wijzen dat militairen die zich schuldig hebben gemaakt aan wangedrag op Guantanamo Bay, Abu Ghraib bij Bagdad en in andere kampen in Irak en Afghanistan zijn gestraft. Dit is volgens Amnesty-directeur (VS) William Schulz niet voldoende. „Washington houdt vol dat het om incidenten gaat. Maar minister Rumsfeld heeft zelf ondervragingsrichtlijnen goedgekeurd waarvan sommige neerkomen op marteling. Martelen is bovendien goedgepraat in een memorandum van juridisch Witte-Huisadviseur Alberto Gonzales, die inmiddels is gepromoveerd tot minister van Justitie. Washington heeft dus op hoog niveau het klimaat geschapen voor wangedrag dat Amerika in andere landen juist veroordeelt”, aldus Schulz.

De regering-Bush verdedigt zich soms met de stelling dat het bijzondere karakter van de strijd tegen het terrorisme „bijzondere maatregelen” rechtvaardigt. Stewart Baker vindt dit geen valide argument. „Wij hebben een rechtssysteem hier in de VS dat gewoonlijk goed functioneert. Dat systeem is best in staat om mensen te berechten die ons hebben bedreigd en aangevallen. Door deze mensen een eerlijk proces te weigeren, creëren wij een juridisch vacuüm, een juridische schemerzone die propagandistisch tegen ons gebruikt wordt, ook in landen die traditioneel pro-Amerikaans zijn. Het is mij een raadsel waarom de regering-Bush voor deze weg heeft gekozen, waardoor wij internationaal zo veel goodwill hebben verspeeld.”