Wat was uw indruk van de begrafenis van Pim Fortuyn?
Klandermans: „Mij leek het één grote manifestatie ter nagedachtenis aan Fortuyn. Ik heb een deel van de plechtigheid gezien, en daar sprak ingehoudenheid uit.”

Is de huidige commotie vergelijkbaar met de angst na 11 september?
„Dat denk ik niet; 11 september was van een andere omvang. De aanslagen in Amerika waren voor velen volstrekt onbevattelijk. Anderzijds: massa-emoties zijn massa-emoties, dan maakt het niet zo veel uit wat de exacte aanleiding is.”

Hoe verklaart u de golf van emoties van de afgelopen week?
„De moord op Fortuyn is natuurlijk een verbijsterende gebeurtenis. Mensen zijn zwaar geschokt. Fortuyn was zowel geliefd als gehaat. Hij riep emoties op. Nu hij er niet meer is, ontstaat er mythevorming.”

Massahysterie?
„Een beetje wel, ja. Mensen zijn uit het lood geslagen. Vaststaat dat deze man veel heeft losgemaakt. Dat blijkt als je mensen voor de tv hoort zeggen: Pim, we houden van je. Stel dat premier Kok was vermoord. Je kunt je afvragen of de emoties dan ook zo hoog waren opgelopen. Ik denk het niet.”

Zit het verdriet diep?
„Nee. Nu zijn er primaire reacties van ongeloof en verbijstering. Over een paar weken is dat weggeëbd. Fortuyn is voor de meesten immers geen naast familielid.”

Woensdagavond waren er voetbalrellen in Rotterdam. Oppervlakkig verdriet?
„Het een hoeft het ander niet uit te sluiten. Al voor de dood van Fortuyn waren er aanwijzingen dat er na de finalewedstrijd van Feyenoord rellen zouden uitbreken. Kennelijk heeft de moord op Fortuyn sommige hooligans niet kunnen weerhouden van relschopperij.”

Hoe sterk is het volksgeheugen?
„Niet sterk. Al snel zullen we weer tot de orde van de dag overgaan. Je kunt een vergelijking maken met de massale demonstratie in België nadat het schandaal-Dutroux bekend werd. Tienduizenden mensen liepen mee in een Witte Mars. Nadien lukte het echter niet om die betrokkenheid te vertalen in iets van een politieke organisatie.”

Over Fortuyn is de afgelopen dagen vooral veel goeds gezegd. Verandert dat?
„Natuurlijk. In de campagne die mogelijk nog rest, zullen er nuanceringen worden gemaakt. Politici zullen weer tegengas gaan geven. Fortuyns partij was populistisch. Dat is voor mij klip en klaar.”

Fortuyns broer zegt: Maak van Pim geen heilige.
„Daar gaat het toch wel op lijken. Denk aan de Amerikaanse president J. F. Kennedy en aan de Israëlische premier Rabin, die ook allebei zijn vermoord. Zij zijn ook een soort heiligen geworden. Iemand als Kennedy stond, net als Fortuyn, vernieuwing voor. Kennedy deed allerlei beloften, maar we zullen nooit weten of hij die waar kon maken. Dat speelt nu ook bij Fortuyn. De komende tijd zal er ook druk worden gespeculeerd over de vraag hoe dit land eruit zou hebben gezien als Fortuyn nog zou leven.”

Tekende u zelf een condoleanceregister ter nagedachtenis aan Fortuyn?
„Nee, ik heb geen sympathie voor de opvattingen van Fortuyn. Dan ligt het niet voor de hand om zo’n register te tekenen.”

Is Nederland op drift?
„Dat denk ik wel. Ook vóór de moord op Fortuyn leek het erop dat er een politieke aardverschuiving plaats zou vinden. Zijn lijst stond in de peiling op een groot aantal zetels. Fortuyn wist een groot deel van de bevolking te raken.

De toekomst is erg onvoorspelbaar. De kans bestaat dat Fortuyns lijst met veel zetels in de Kamer komt. Je moet niet uitsluiten dat we dan een tijd van onbestuurbaarheid tegemoetgaan. De komende verkiezingen zie ik dan ook als een soort rechtszaak.”