„Hoe lang het duurde? Een uurtje of twintig zeker”, schat SP-kamerlid Van Bommel. „Maar ik las hem stukje bij beetje. Want het is geen lekker leesvoer.”

Inmiddels benut de verklaarde tegenstander van de Europese grondwet zijn verkregen kennis ten volle. Mensen die hem helemaal doorworsteld hebben, komt hij nauwelijks tegen. „Gisteren was ik in debat met een VVD’er. Die beweerde dat Nederland straks nog zelf kan bepalen hoeveel asielzoekers het toelaat. Is absoluut onjuist. Kan ik zo bewijzen.”

Overal neemt hij zijn beduimelde, met een arceerstift bewerkte exemplaar van de grondwet mee naar toe. Gele notitiebriefjes steken naar buiten bij pagina’s die voor hem van extra belang zijn: drugsbeleid, defensie, subsidiariteit.

Dat de burger tegen zo’n dik pakket papier ja of nee moet zeggen, heeft Van Bommel „een politiek misdrijf” genoemd. „Het is eigenlijk niet te doen. En toch zeg ik als SP’er: Het móét. Al te lang zijn besluiten over Europa zonder de burger genomen.”

Verontwaardigd is hij nog steeds over een uitspraak van justitieminister Donner, die op een bijeenkomst van zijn partij zei dat de C van het CDA impliceert dat zijn partijgenoten voor de grondwet stemmen. „Alsof ik als christen vanzelfsprekend bij een voorstem uitkom. Ik heb er de Bijbel nog eens op nageslagen om te zien wat Paulus zegt. En ik heb gesproken met mijn SGP-collega’s. Maar we hoeven, bijbels gezien, helemaal niet gehoorzaam te zijn aan een Europese regering. Want die bestaat nog niet.”

Het belangrijkste argument om tegen te zijn, is voor Van Bommel dat de grondwet zijns inziens een stap is op weg naar een Europese staat. „Dat is glashelder: Zie het buitenlands beleid, de vaste voorzitter en het verlies aan vetorecht. In het buitenland erkennen ze eerlijk dat de grondwet ons die kant op voert. In Nederland draaien we eromheen of ontkennen we het.”

De SP’er is voor Europese samenwerking, maar aan het vormen van één staat is de Europese Unie, meent hij, nog lang niet toe. „Door de uitbreiding van de EU zijn de onderlinge verschillen tussen de staten alleen maar groter geworden. Dan moet je niet zo’n stap zetten als we nu dreigen te doen.”

Gaat Nederland de grondwet verwerpen? „Dat zou goed kunnen. Het gevaarlijkst is dat de regering mensen gaat ontmoedigen te gaan stemmen. Dat is de nieuwste strategie. Wetenschapper Herman Philipse verscheurde zondag in een tv-uitzending zijn stemkaart. Lubbers zegt: Ik kan me best voorstellen dat mensen niet gaan. Bot zegt: Wie het niet weet, kan beter niet gaan stemmen. Blijkbaar gokt men erop dat de opkomst onder de 30 procent blijft, zodat de Kamer met reden kan zeggen: Bij zo’n lage opkomst doen we onze eigen zin en gaan we toch ratificeren. Maar dat zou ík schandalig vinden.”

voetnoot (u17(Dit is het eerste deel in een serie over persoonlijke visies op de Europese grondwet.