Bij zijn aantreden in 2000 beloofde Poetin orde, stabiliteit en welvaart in zijn door permanente crisis geteisterde land te brengen. Tegelijkertijd verzekerde hij de pas verworven democratische vrijheden in zijn land te zullen beschermen.

Inderdaad slaagde Poetin erin tijdens zijn eerst ambtstermijn orde, stabiliteit en welvaart terug te brengen. Door behendig de aantrekkende conjunctuur te combineren met een aantal structurele politieke hervormingen kreeg de Russische bevolking weer meer vertrouwen in de toekomst. Mede hierdoor gelukte het Poetin vorig jaar om zonder problemen voor een tweede keer te worden gekozen tot president.

Dat deze stabilisering ten koste ging van de politieke en burgerlijke vrijheden in zijn land, heeft Poetin altijd als mythe van de hand gewezen. Naarmate deze vrijheden de afgelopen jaren verder werden ingeperkt, presenteerde de president zich tijdens zijn toespraken en persconferenties juist steeds vaker als de grote hoeder van de democratie in zijn land.

„Alleen vrije mensen die in een vrij land leven kunnen succesvol zijn”, zo zei hij precies een jaar geleden tijdens zijn beëdiging als Russisch president voor een tweede termijn. „En ik ben ervan overtuigd dat een volgroeide civil society hiervoor de belangrijkste garantie biedt.”

En vorige week tijdens zijn jaarlijkse ’troonrede’ noemde Poetin de ontwikkeling van een democratische staat zelfs als zijn allergrootste prioriteit. „Zonder vrijheid en democratie kan geen orde, geen stabiliteit en geen duurzaam economisch beleid bestaan. Handhaving van de mensenrechten is voor de maatschappij en voor de economie van doorslaggevende betekenis.”

Hij sprak zijn woorden uit net nadat de Doema had ingestemd met verdere inperkingen van de politieke vrijheden. Zo worden regionale leiders voortaan niet meer door de bevolking gekozen, maar rechtstreeks voorgedragen door de president. Ook mogen er aan parlementsverkiezingen geen onafhankelijke kandidaten meer meedoen en is het aantal geregistreerde politieke partijen in het land sterk ingeperkt.

Poetins ogenschijnlijke liefdesverklaring aan de democratie komt ook aan de vooravond van het definitieve vonnis in de politieke rechtszaak tegen de Russische zakenman Michail Chodorkovski. De formele aanklacht luidt: belastingontduiking en fraude, maar de daadwerkelijke reden is Chodorkovski’s openlijke oppositie tegen president Poetin door onder meer de financiering van oppositiepartijen.

Een dag voor Poetins ’troonrede’ werd bekend dat het enige nog overgebleven onafhankelijke landelijke televisiestation REN TV gecontroleerd zal gaan worden door de nauw aan het Kremlin gelieerde Evrofinans Bank. Hiermee zijn alle belangrijke landelijke televisiezenders onder rechtstreekse staatscontrole en -censuur komen te staan. De zenders schetsen in hun uitzendingen uitsluitend een positief beeld over de regering en de ontwikkelingen in het land.

Zolang de orde, stabiliteit en welvaart waren gewaarborgd, leek de overgrote meerderheid van de Russische bevolking bereid te zijn deze toenemende aantasting van hun democratische vrijheden zonder al te veel problemen te aanvaarden.

Maar het afgelopen halfjaar zijn er steeds meer barsten ontstaan in Poetins ogenschijnlijke bolwerk van orde, stabiliteit en welvaart. In de randgebieden is er sprake van toenemende etnische onrust en in de grote steden neemt de sociaal-economische onvrede toe. Tegelijk groeit het bewustzijn over de grote kloof tussen Poetins mooie woorden over democratie en de volledige afwezigheid van inspraak in het dagelijks leven.

Geïnspireerd door de recente omwentelingen in Georgië, Oekraïne en Kirgizië is er na jarenlange passiviteit sprake van opvallende politieke activiteit aan de kant van de oppositie. Er ontstaan tot voor kort nog voor onmogelijk gehouden politieke allianties tussen bijvoorbeeld de liberalen en de communisten en ook jongeren zijn opvallend actief geworden. Als einddoel zien zij allen de val van het Poetin-regime, het liefst nog voor de presidentsverkiezingen van 2008.

De huidige machthebbers in het Kremlin raken steeds nerveuzer over deze ontwikkelingen en zoeken naarstig naar strategieën om de macht in de toekomst te kunnen consolideren. Zij vrezen anders het Oekraïne-scenario, waar de gevallen machthebbers zich nu moeten gaan verantwoorden voor de rechter.

Het liefst houdt de huidige machtselite Poetin ook na 2008 op de presidentstroon. Een andere variant is de benoeming van Poetin tot premier en de omvorming van Rusland tot een parlementaire republiek. In beide gevallen is echter een grondwetswijziging nodig die wel eens op grote weerstand kan gaan stuiten onder het in toenemende mate morrende volk.

Om dit probleem te omzeilen, heeft het Kremlin een al uit Jeltsins regeertijd stammend proefballonnetje weer tevoorschijn gehaald. Deze variant is gebaseerd op de al jaren nagestreefde en onder de Russische bevolking populaire eenwording met Wit-Rusland, die onlangs weer nieuw leven is ingeblazen.

Al volgend jaar zou dit eenheidsproces plaats kunnen hebben via een referendum en de opstelling van een nieuwe grondwet. In 2007 zouden er presidentsverkiezingen moeten plaatshebben en Poetin zou dan voor een eerste termijn van zeven jaar worden gekozen, volgens dit scenario dus nog minstens tot 2014 de touwtjes in handen hebben. De ervaring in de voormalige Sovjetrepublieken heeft geleerd dat zittende presidenten nooit de verkiezingen kunnen verliezen, dus succes lijkt verzekerd.