De veiligheid van Japanse treinen werd legendarisch. In veertig jaar heeft de ”Shinkansen”-sneltrein, ook wel ”bullettrain” (”kogeltrein”) genoemd, nog nooit een ongeluk gehad. Tot gisteren waren er gedurende meer dan veertig jaar slechts drie ernstige ongelukken op andere treinverbindingen.

In 1963 kwamen 161 mensen om bij een ongeluk met drie treinen. Het jaar daarvoor hadden 160 mensen het leven verloren, eveneens bij een ongeluk met drie treinen. Beide ongevallen vormden een keerpunt voor de treinveiligheid in Japan.

In 1972 stierven dertig mensen toen er brand uitbrak in een trein in de Hokurikyu-tunnel in het noordwesten van Japan. In 1991 vonden 42 personen de dood bij een treinongeluk in Shigaraki. Vijf jaar geleden kwamen vijf passagiers om toen een metro in Tokio op een ontspoorde trein inreed.

Het ongeluk van maandag is mogelijk te wijten aan een menselijke fout. Dinsdag werd bekend dat de machinist van de trein gelogen had over de afstand die de trein te ver had doorgereden op het een na laatste station voor het ongeluk. Maandag maakte spoorbedrijf JR West bekend dat de trein 8 meter te ver was doorgereden. Vandaag vertelde een woordvoerder dat het in werkelijkheid 40 meter was.

In Japan stoppen treinen precies op de aangegeven plek. Passagiers staan op vastgestelde plekken op het perron zodat ze snel kunnen instappen en de trein maar enkele seconden hoeft te wachten. De trein moest maandag terugrijden om passagiers te laten in- en uitstappen. De trein kwam daarmee negentig seconden achter te liggen op het strakke schema.

De machinist probeerde waarschijnlijk zijn achterstand in te halen. Volgens ooggetuigen reed hij in de scherpe bocht waar de trein ontspoorde veel sneller dan de toegestane 70 kilometer per uur. Japanse spoorwegen hebben normaliter een systeem dat de trein automatisch langzamer laat rijden wanneer de snelheid te hoog is. Maar dit systeem is nog niet aangebracht op het traject waar het ongeluk plaatsvond.

De toewijding van de machinist voor het tijdschema is vanzelfsprekend bij Japanse spoorbedrijven. In Japan kun je doorgaans je horloge gelijkzetten op de trein.

De Japanse Shinkansen-sneltreinverbinding tussen Tokio en Osaka bijvoorbeeld heeft doorgaans een totale vertraging van slechts 0,2 minuten per jaar. Dat is een vertragingstotaal voor duizenden ritten op een traject vergelijkbaar met de afstand Amsterdam-Parijs. Een traject waarop vele miljoenen mensen vervoerd worden.

Die toewijding is niet beperkt tot het tijdschema. Het verloop van machinisten en conducteurs is minimaal. Zo verlaten jaarlijks slechts 2000 personeelsleden JR West, een spoorbedrijf met 46.000 werknemers.

Er zijn vier oorzaken voor de Japanse punctualiteit op het spoor: een goede planning, personeel dat precies volgens het schema rijdt, goed management en administatie, en goed onderhoud van materieel, spoor en elektriciteitsvoorzieniningen.

Het zijn vaak de ’kleine’ dingen die grote verschillen maken. Tijdens de planning wordt er al voor gezorgd dat de trein door kan rijden, geen gele en rode seinen. Een trein heeft ook nooit moeite een station binnen te komen. Treinen stoppen op een station voor een heel korte periode, deuren gaan doorgaans open voor slechts 15 tot 35 seconden.

Japanse spoorwegen krijgen dit voor elkaar door hun schema’s tot op de seconde vast te stellen. Als een trein van station A naar station B rijdt, dan staat er op het schema dat dit bijvoorbeeld 3 minuten en 15 seconden duurt. Bij elk station gaat de machinist de tijd na, of hij er nu stopt of niet.

Machinisten leren een speciale techniek om precies volgens de vastgestelde tijden te rijden. Als een machinist de rijkruk op maximum zet, volgens voorschriften langzamer gaat in de bochten, en precies stopt op de gemarkeerde plaats op het station, dan duurt die reis van A naar B ook exact 3 minuten en 15 seconden.

Deze precisie plus het duurzaam gebruik van extra sporen bij stations om sneltreinen zonder oponthoud te kunnen laten passeren, maakt intensief gebruik van het baanvak mogelijk. JR West laat bijvoorbeeld op een enkel spoor en in dezelfde richting zestien tot dertig treinen per uur rijden.

Tijdens de drukste periode in de ochtend rijdt het bedrijf op de belangrijke verbinding tussen Osaka en Kobe -de verbinding waar de verongelukte trein naar op weg was- liefst 41 treinen per uur in één enkele richting. In Nederland is vaak met acht treinen per uur al het maximum bereikt.

Er heerst een enorme concurrentie op het Japanse spoor. De Japanse reiziger kan vaak kiezen tussen verschillende spoorbedrijven. Zo zijn er drie bedrijven met eigen verbindingen tussen de steden Osaka en Kobe. Alle hebben zelf een volledige infrastructuur en eigen materieel. In geheel Japan zijn er niet minder dan 187 spoorwegconcerns, inclusief monorails en metro’s. Samen vervoeren ze ruim 22 miljard reizigers per jaar, bijna vier keer de wereldbevolking.