Nog even de feiten op een rij: Op 16 september 2000 werd de 31-jarige internetjournalist Georgi Gongadze, die regelmatig kritische verhalen publiceerde over verdachte banden tussen overheid, bedrijfsleven en het criminele circuit, in het centrum van Kiev ontvoerd. Twee maanden later werd zijn verkoolde en onthoofde lichaam in de bossen bij Kiev teruggevonden.

Twee weken na de vondst van Gongadzes lichaam maakte Mikola Melnitsjenko, een voormalige lijfwacht van president Leonid Koetsjma, bekend dat hij in het geheim bandopnames had gemaakt van gesprekken in de vertrekken van het toenmalige staatshoofd. Op een van de weinige geluidsfragmenten die Melnitsjenko tot nu toe naar buiten heeft gebracht, is te horen hoe een stem die lijkt op die van Koetsjma aanwijzingen geeft aan zijn minister van Binnenlandse Zaken, Joeri Kravtsjenko. Die moest Gongadze „verjagen” en „uitleveren aan de Tsjetsjenen.”

Na massale protesten werd de zaak in de doofpot gestopt. Totdat president Joesjtsjenko na de Oranjerevolutie van eind vorig jaar aan de macht kwam. Hij beloofde de waarheid in de zaak-Gongadze te achterhalen.

Nadat Joesjtsjenko op 23 januari als president was beëdigd, leek er inderdaad schot in de zaak te komen. Begin maart werden twee voormalige politieagenten opgepakt die onlangs bekenden bij de moord betrokken te zijn geweest. Een paar dagen later werd hun voormalige chef Kravtsjenko dood aangetroffen, kort voordat hij zich bij openbaar aanklager Svjatoslav Piskoen had moeten melden.

Voor Joesjtsjenko was daarmee de kous af. Nog voordat alle details rond de dood van Kravtsjenko bekend waren, verklaarde hij de zaak voor „opgelost.” Volgens de president had iedereen de keus om mee te werken met justitie of het oordeel aan zichzelf te voltrekken.

Niet iedereen was overtuigd van de zelfmoord van Kravtsjenko. Meteen nadat zijn dood bekend was geworden, wisten de media te melden dat de oud- minister niet door een, maar twee kogels was geraakt - waarmee de suggestie van moord was gewekt. Niettemin verklaarde de geheime dienst op 31 maart dat Kravtsjenko de hand aan zichzelf had geslagen.

Met de dood van Kravtsjenko wordt de hoop steeds kleiner dat de onderste steen in de kwestie-Gongadze ooit nog boven water komt. Kravtsjenko had immers informatie kunnen geven over de twee gearresteerde ex-agenten en de naam van zijn opdrachtgever kunnen noemen.

Daarnaast wordt er in Oekraïne getwijfeld aan de politieke wil van de nieuwe machthebbers om de zaak tot op de bodem uit te zoeken. Als alle geluidsopnames van Melnitsjenko openbaar komen, zou dat voor de huidige regering in Kiev wel eens nadelige gevolgen kunnen hebben - iets waarop ex-president Koetsjma tegenover persbureau Unian al eerder zinspeelde: „Ik sluit niet uit dat mijn andere fantastische gesprekken met Viktor Joestsjenko, Joelia Timosjenko (…) en vele andere politici wel eens zouden kunnen worden afgedrukt en dan gebruikt tegen de huidige autoriteiten.” Joesjtsjenko en premier Timosjenko waren onder Koetsjma premier respectievelijk vice-premier.

Degene die op dit moment het meest heeft te vrezen, is parlementsvoorzitter Volodomir Lytvyn. Op de geluidsfragmenten is duidelijk te horen hoe het voormalige hoofd van het presidentiële bestuur, die tijdens de Oranjerevolutie het kamp van Joesjtsjenko steunde, discussieert over de vraag hoe Gongadze moet worden aangepakt. Anderen die in de problemen zouden kunnen komen, zijn Petro Porosjenko, secretaris van de nationale veiligheidsraad, Oleksander Zintsjenko, hoofd van het presidentieel bestuur, en Roman Bessmertny, verantwoordelijk voor de hervorming van het bestuur.

Een enkeling in Oekraïne suggereert zelfs dat Joesjtsjenko zelf wel eens in opspraak zou kunnen raken. Hoe het ook zij, iedere betrokkenheid bij misdaden uit het verleden van mensen die dicht bij Joesjtsjenko staan, zou de nieuwe regering in verlegenheid kunnen brengen. Met parlementsverkiezingen op het programma voor 2006 zou de lust om dieper te graven naar de achtergronden rond de dood van Gongadze wel eens erg klein kunnen worden.

Anderen vrezen dat de angst van politici voor openbaarmaking van de Melnitsjenko-banden ertoe zal leiden dat het nieuwe bewind, dat voor een groot deel is voortgekomen uit het oude, zich weer als dat oude regime gaat gedragen. De verklaring van Joesjtsjenko dat de dood van Gongadze was „opgelost” zou in dat licht moeten worden gezien.

Een ander ’bewijs’ zou een open brief van premier Timosjenko zijn. Half februari schreef zij samen met een aantal andere kabinetsleden dat journalisten misbruik maken van de openheid van de regering om die vervolgens in diskrediet te brengen. Ze zouden zich als „huurmoordenaars” gedragen. Aanleiding was een schandaal rond minister van Justitie Roman Zvaritsj. Die hield een wet tegen die de doorvoer van Russische olie naar het buitenland moest beletten. De minister werd beschuldigd van belangenverstrengeling, omdat zijn vrouw een topfunctie bekleedde bij een van de grootste olietransportbedrijven van Oekraïne.

De antwoorden op veel vragen lijken te vinden bij de in het buitenland verblijvende Melnitsjenko. Die weigert vooralsnog in te gaan op het verzoek van Kiev de originele bandopnames aan de Oekraïense autoriteiten te overhandigen, omdat hij geen vertrouwen heeft in procureur-generaal Piskoen. Die was van 2002 tot 2003 immers in dienst van Koetsjma, hoewel hij prompt door hem werd ontslagen toen hij een spoor had in de Gongadze-zaak.

Het wantrouwen van Melnitsjenko wordt gedeeld door meer Oekraïeners. Zij verwijten Piskoen Kravtsjenko niet tijdig te hebben gearresteerd, waardoor hij ’zelfmoord’ kon plegen en een uiterst waardevolle getuige in het onderzoek verloren ging.