Overbevolking drukt op ons leven, maar niemand durft die aan te pakken, meldde de bekende sociologe Jolande Withuis (1949) op 14 november in de Volkskrant. Enkele dagen later volgde een groot aantal ingezonden brieven met een vergelijkbare boodschap. Worden met die ”niemand” niet al decennialang vele politieke partijen bedoeld? Politiek Nederland lijkt maar niet openhartig te kunnen of te willen zijn over de gevolgen van de nu al ruim 18 miljoen mensen in Nederland, het dichtstbevolkte land in Europa. (Bevolkingsdichtheid in 2024 per km²: Nederland 533, Duitsland 237, België 385, Frankrijk 122).

Koningin Juliana concludeerde in de Troonrede van 1950 dat de snelle bevolkingsgroei vroeg om een forse emigratie

Over de consequenties van deze opvallende toename tot nu al ruim 18 miljoen mensen horen we de politici niet. Zo zijn er al ongeveer 10 miljoen auto’s. Dus steeds weer vele, kilometerslange files en de noodzaak van nog meer wegen, veelal overvolle treinen, een gigantisch tekort aan woonmogelijkheden, de stikstofcrisis en gebrek aan ruimte voor sport en andere recreatie.

Dit laatste wordt extra beperkt door de sinds 2018 waargenomen wolven. Volgens officiële cijfers zijn er anno 2025 vijftien of zestien leefgebieden voor wolven, dertien of veertien roedels en twee solitair levende wolven. Dit aantal neemt alleen maar toe; alleen de auto is hun ‘natuurlijke’ vijand.

Emigratie

Sinds 1970 kwamen er elke tien jaar ongeveer een miljoen mensen bij (totale bevolking: 1970: 13 miljoen; 1980: 14,1 miljoen; 1990: 14,9 miljoen; 2000: 15,9 miljoen; 2010: 16,6 miljoen; 2020: 17,4 miljoen). De Nederlandse bevolking tot en met 2025 wordt geschat op 18,3 miljoen mensen. Komend jaar lijkt er sprake van een nog sterkere toename.

In 1970 was 91 procent van de bevolking autochtoon, in 2025 is dit gedaald tot 75 procent

Al sinds 1950 wordt er geklaagd over een overvol Nederland. Koningin Juliana concludeerde in de Troonrede van 1950 dat de snelle bevolkingsgroei (denk ook nog aan de gestage immigratie tot ongeveer het jaar 1968 van enkele honderdduizenden repatrianten en vluchtelingen uit Indonesië) vroeg om een forse emigratie. Premier Drees sprak in zijn nieuwjaarstoespraak van 1950 eveneens over de noodzaak van bevolkingspolitiek. Emigratie zou volgens hem helpen om de druk op de beschikbare grond te verminderen. Inderdaad emigreerden tussen 1946 en 1969 zo’n 450.000 Nederlanders. Vooral naar Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en de VS.

Club van Rome

Rond 1970 kwamen er echter wereldwíjd klachten over overbevolking. In 1972 bracht de Club van Rome (in 1968 door Europese wetenschappers en ondernemers opgericht) het rapport ”Grenzen aan de groei” uit. Dit werd veelbesproken maar veel politiek effect had het niet.

De Nederlandse bevolking reageerde echter wel. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek daalde het aantal levendgeborenen (per 1000 inwoners) tussen 1970 en 1980 van 18,3 naar 12,8. Tussen 1980 en 2024, binnen 45 jaar dus, daalde dit cijfer tot 9,2. Zonder immigratie zou de bevolkingsomvang afnemen.

In de laatste decennia van de vorige eeuw waren er wel degelijk enkele politieke partijen, zoals PvdA en D66, die pleitten voor vermindering van het aantal inwoners. Natuurbescherming, de milieuverontreiniging, de beperking van recreatiemogelijkheden en zaken als verkeeroverlast eisten dit volgens deze partijen. In 1975 zou daarom het inwonertal op ongeveer 12 miljoen moeten worden gehandhaafd. We weten wat hiervan terechtkwam. Tussen 1970 en heden nam elke tien jaar het totale aantal inwoners met bijna een miljoen toe. Nu tellen we bijna 18,3 miljoen inwoners. Nog altijd komen daar per jaar ongeveer 100.000 mensen bij.

Minder autochtonen

Zijn de volgende cijfers niet onthullend? In 1970 was ongeveer 91 procent van de bevolking autochtoon, in 2025 is dit gedaald tot ongeveer 75 procent. In de pers wees men bij herhaling op deze ontwikkeling en wat de gevolgen hiervan kunnen zijn, als deze trend doorzet.

Gezien de huidige aanpak van politiek Nederland lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat men het nog steeds niet aandurft om echt maatregelen te nemen. Willen veel politici niet hun handen branden aan moeilijke besluiten en denken ze: ik zit mijn tijd wel uit? Kan echter beperking van de verdere groei van de bevolking niet als noodmaatregel worden gezien? Had Drees al in 1950 niet voluit gelijk?

De auteur is emeritus hoogleraar adoptie, Universiteit Utrecht.