In ons rijke, welvarende en voor de meeste inwoners zeer comfortabele landje is er een bijna onbeperkte hoeveelheid energie. We wekken energie op, kopen het, consumeren het en dat liefst zonder enige hapering. Het is natuurlijk ook wel een heel geruststellende gedachte: één druk op de knop en het licht gaat aan.

Achter die vanzelfsprekendheid schuilt echter een manier van denken die ons heeft losgemaakt van wat er achter deze beschikbaarheid van energie schuilgaat. We zijn vergeten dat energie niet iets is wat wij maken, maar een natuurlijk gegeven dat wij ontvangen. Net als graan en fruit is energie in wezen het product van een oogst: het binnenhalen van wat de schepping rijkelijk geeft. Echte duurzaamheid begint niet in de eerste plaats bij nóg slimmere technologie, maar bij een leerhouding dat we mogen oogsten in plaats van alles te willen beheersen.

Dienen we met onze energie de naaste, de schepping, de toekomst?

Wie oogst, erkent grenzen. Het boerenbedrijf werkt met seizoenen, met ritme en rustig laten groeien. We kunnen de regen niet dwingen en de zon niet versnellen. Voor oogsten zijn we afhankelijk van hoe onze omgeving beweegt en daardoor zijn we extra zorgvuldig in de omgang met die omgeving. In onze energiewereld zijn we die afhankelijkheid liever kwijt dan rijk. We willen zekerheid, dag en nacht. We bouwen systemen die variatie willen uitvlakken: continue productie, transport en opslag, marktmechanismen. Natuurlijk is dat deels nodig; ziekenhuizen, treinen en huishoudens worden erg kwetsbaar zonder die betrouwbaarheid. Maar als alles alleen maar om permanente beschikbaarheid draait, verliezen we het besef dat energie een gave is en geen recht.

Er is een andere weg, namelijk de energievoorziening zien als oogst, met maat en dankbaarheid. Dat begint dicht bij huis. Denk aan lokale energiecoöperaties die samen zonnepanelen op schooldaken leggen, aan wijkinitiatieven die restwarmte van een fabriek benutten of aan boeren die zon en wind combineren met landschapsbeheer. Zulke projecten brengen energie terug in het landschap en in de gemeenschap. Niet anoniem, maar herkenbaar; niet alleen kilowatts, maar ook gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het gaat niet om romantiek, maar om een concreet besef: elk kilowattuur heeft een oorsprong, een plek, een keten van arbeid en grondstoffen. Wie oogst, rekent niet alleen in euro’s, maar ook in recht en gerechtigheid.

De Bijbel spreekt over rentmeesterschap. Ik gaf daarom 21 jaar geleden mijn proefschrift al het motto mee: ”De aarde is des HEEREN en haar volheid” (Psalm 24:1). We mogen techniek dankbaar gebruiken, het is een geschenk van kennis en vakmanschap. Maar techniek vraagt om richting: dienen we met onze energie de naaste, de schepping, de toekomst? ”Oogsten” nodigt uit tot een andere levensstijl. Wie leeft met ritme, accepteert variatie: soms is er overvloed, soms schaarste. Dat hoeft geen gebrek te zijn; het kan een oefening in wijsheid zijn. Koken met wat er is, de was draaien wanneer de zon schijnt, de thermostaat een graad lager in de winter. Ze maken ons niet minder modern, maar leren ons meer verbondenheid met onze omgeving. En ja, soms vraagt dat om geduld.

Wat winnen we als we zo leren kijken? Ten eerste eerlijkheid: we zien de volle kosten van energielevering, ook die nu nog veelal buiten ons gezichtsveld of ver van ons bed worden gemaakt. Ten tweede gemeenschap: lokale oogst maakt van buren mede-eigenaren en medeverzorgers. Ten derde voldoening, tevreden zijn met genoeg. Dat is niet naïef, maar een ruimhartige keuze voor maat, voor rust en voor vertrouwen dat God voorziet.

De energietransitie is daarom niet alleen een technisch project, maar ook een oefening in dankbaar ontvangen. Elke keer dat de wind waait, horen we een stille les. Want er is genoeg, als wij leren oogsten in het ritme van de schepping. Dat is wat mij betreft een Bijbelse manier om de energietransitie te omschrijven. Die manier helpt ons om de overgang te maken van beheersen naar danken, van verbruiken naar verzorgen.

De auteur is lector aan de Hogeschool Rotterdam en universitair docent aan de Technische Universiteit Delft.