Serbia Barton geloofde dat een lichtere huid haar vooruit zou helpen. Ze kocht producten op de markt en maakte zichzelf blanker. Het resultaat bevredigde haar: „Mijn huid was glad en licht, en veel vrouwen waren stikjaloers.” Tien jaar later is de droom voorbij: een pijnlijke huiduitslag en donkere plekken ontsieren haar gezicht. Barton maant anderen nu tot voorzichtigheid. „Ik kende de neveneffecten van die producten niet toen ik ermee begon. Nu weet ik beter: ik raad iedereen aan met die chemicaliën te stoppen.”

De producten bevatten kwik en andere schadelijke chemische stoffen en blokkeren de aanmaak van melanine in het lichaam. Melanine is een huidpigment dat de huid beschermt tegen de schadelijke UV-straling van de zon. Bij langdurig gebruik kunnen er zich op de huid onder invloed van de zon donkere vlekken vormen. Erger nog, de opname van kwik in het bloed kan huidkanker, nierinsufficiëntie en een hoge bloeddruk veroorzaken.

In Zimbabwe zijn de middeltjes al sinds de onafhankelijkheid in 1980 verboden, maar verkopers op de populaire markten in de hoofdstad Harare prijzen de pilletjes, crèmes en poeders nog steeds openlijk aan. Bekende productnamen zijn Princess, Diproson en Shirley. Een tube ”blanke crème” kost al gauw 200 Zimbabwaanse dollars, meer dan 4 euro.

Voor de verkopers is het een kwestie van overleven. De economische crisis en de torenhoge werkloosheid in Zimbabwe dwingt mensen ertoe bij te verdienen met duistere baantjes of de smokkel van illegale producten uit de buurlanden. De wet van vraag en aanbod speelt dan volop: „We weten dat die producten verboden zijn, maar hoe moeten wij overleven als we geen producten mogen verkopen die zo gevraagd zijn,” zegt een marktkramer in Harare. De marktkramers halen hun smokkelwaar via ongecontroleerde routes uit Zuid-Afrika, Zambia en Mozambique.

De Consumentenraad van Zimbabwe (CCZ) heeft al diverse keren gewaarschuwd voor de gevaren van de ’bleekmiddelen’, maar de boodschap lijkt niet over te komen. De consumenten lijken bereid risico’s te nemen om van hun donkere huid af te raken. Sommige gezondheidsorganisaties stellen dan ook dat het probleem in het hoofd van de mensen zit, en dat daar via voorlichting en onderwijs aan gewerkt moet worden.

De prangendste vraag wordt wellicht gesteld door Patricia Dama, een inwoonster van Harare, die zich afvraagt „waarom producenten zulke schadelijke producten nog steeds maken.” De giftige crèmes, pillen en zalfjes worden vaak in het Westen geproduceerd en ingevoerd in ontwikkelingslanden.