Aankomende zaterdag komen de leden van NSC bijeen in Arnhem voor het derde partijcongres. Ongetwijfeld zal daar de nodige aandacht worden besteed aan het vertrek van Pieter Omtzigt –de man die met een campagne over bestaanszekerheid, bestuurlijke vernieuwing en gecontroleerde migratie, ruim 1,3 miljoen kiezers wist te mobiliseren.

Nu de partij bijna een jaar meedoet in het centrum van de macht, komt het echter aan op uitvoering van afspraken die in de formatie zijn bedongen. Tijd voor een tussenbalans.

1. Constitutionele toetsing

Goed bestuur stond in de verkiezingscampagne van 2023 letterlijk bovenaan het prioriteitenlijstje van NSC. In de formatie wist de partij af te dwingen dat wetten voortaan moeten kunnen worden getoetst aan de klassieke grondrechten. Die taak moet conform het hoofdlijnenakkoord komen te liggen bij een daartoe in te richten Constitutioneel Hof.

Grote vraag is hoelang het nog duurt voor zo’n hof er komt en het grondwettelijk toetsingsverbod wordt opgeheven. Waarschijnlijk wel enige tijd. De verantwoordelijke NSC-bewindspersonen Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken) en Teun Struycken (Rechtsbescherming) hadden in september al een zogenaamde contourennota naar de Kamer moeten sturen, maar deden dat pas eind februari dit jaar, deels omdat in het kabinet onenigheid ontstond over de bevoegdheden van het hof.  Sowieso geldt voor dit speerpunt de disclaimer dat NSC het pas kan verwezenlijken na nieuwe verkiezingen, omdat er een grondwetswijziging mee is gemoeid.

2. Nieuw kiesstelsel

Een ander kroonjuweel van NSC is de invoering van een nieuw kiesstelsel, met meervoudige kiesdistricten die moeten zorgen voor meer regionale binding. In de formatie kreeg NSC dit in het hoofdlijnenakkoord gefietst, maar ook hier laat de uitvoering, die eveneens bij Uitermark ligt, nog op zich wachten. De bewindspersoon liet in januari dit jaar wel verschillende kiesstelselvarianten doorrekenen.

Een brief met concrete plannen, die begin maart via RTL Nieuws uitlekte, is nog niet voorgelegd aan de Kamer en heeft voor zover bekend ook nog niet op de agenda van de ministerraad gestaan. In de brief zou staan dat 125 van de 150 Tweede Kamerleden per provincie moeten worden gekozen.

3. Indammen arbeidsmigratie

Waar andere partijen in de formatie een groot punt maakten van asielmigratie was het voornamelijk Omtzigt die hamerde op het indammen van arbeidsmigratie.

Maar maatregelen die de instroom van arbeidsmigranten flink moeten gaan inperken liggen er nog niet. Zo ligt er nog geen afwegingskader voor nieuwe bedrijvigheid in relatie tot arbeidsmigranten, zoals afgesproken in het regeerakkoord.

Ook regelde Van Hijum dat uitzendbureaus voortaan verplicht zijn om een juiste inschrijving van arbeidsmigranten in het bevolkingsregister te bevorderen.

4. Afhandeling toeslagenaffaire

Het goed en snel afhandelen van de toeslagenaffaire heeft een hoge symboolwaarde voor NSC. Het was immers Pieter Omtzigt die een grote rol speelde in het naar boven halen van het schandaal. Maar ook sinds er een NSC-bewindspersoon op dit dossier zit, blijkt meters maken lastig.

Na een spoedadvies van de commissie-Van Dam besloot het kabinet dan ook in maart de afwikkeling te vereenvoudigen door onder meer de methode-Laurentien verder op te schalen. Die methode is ruimhartiger en minder stroperig dan de herstelprocedures die het ministerie van Financiën in het leven heeft geroepen. Streven is om alle ruim 41.000 gedupeerde ouders in 2027 te hebben gecompenseerd.

Desondanks zijn er nog wel kritische geluiden te horen over het tempo. Zo uitte oud SP-Kamerlid Renske Leijten, die samen met Omtzigt een rol speelde in het blootleggen van de affaire, eind april bij BNR haar zorg: „Het gaat gewoon veel te traag.”

5. Bestaanszekerheid

Bijna 40 procent van de NSC-kiezers stemde in november 2023 op de partij vanwege bestaanszekerheid. Of die inmiddels is verbeterd is heel moeilijk aan te tonen. Zo schreef het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) eind november dat bestaanszekerheid een „breed palet van dimensies omvat, die lastig te vangen zijn in één enkele indicator”.

Dat heeft ook een voordeel. Veel maatregelen kunnen immers onder het kopje bestaanszekerheid worden gezet. Zo diende minister Van Hijum onlangs een wet in die het aantal flexcontracten moet terugdringen. „Met dit wetsvoorstel vergroten we direct de bestaanszekerheid van mensen”, schreef hij in zijn aankondigingsbrief.

Ook wist de partij tijdens de onderhandelingen over de voorjaarsnota meer geld in de wacht te slepen voor het hervormen van de arbeidsongeschiktheidsregeling en de verhoging van het minimumjeugdloon. „Een belangrijke stap naar meer bestaanszekerheid voor jongeren”, meldde de partij trots over die laatste maatregel.