De onderscheiding, die dit jaar voor de elfde keer wordt uitgereikt, is bedoeld voor „een publieke denker of doener die het debat durft aan te gaan, die met scherpe blik en morele ruggengraat bijdraagt aan een eerlijker, opener en moediger samenleving”.

De andere genomineerden waren oud-PvdA-politicus Rob Oudkerk, podcastmaker en Telegraaf-columnist Marianne Zwagerman en de Iraans-Nederlandse schrijver Keyvan Shahbazi.

Volgens de jury van de prijs is winnaar Plasterk „een eigentijdse variant van het type publieke denker dat Pim Fortuyn bewonderde: iemand met lef, visie en een enorme intellectuele bagage, die zich niets gelegen laat liggen aan politieke correctheid of sociale druk.” In zijn bijdragen over immigratie, klimaat en onderwijs „stelt hij vragen waar anderen zwijgen” en is hij bereid „het ongemakkelijke te zeggen - ook over zijn voormalige politieke thuis, de Partij van de Arbeid.”

Plasterk schrijft sinds 2020 columns voor De Telegraaf, met een onderbreking toen hij betrokken was bij de vorming van de huidige coalitie. Hij was verkenner en informateur en werd door PVV-leider Wilders gepolst als premier. Nadat er via NRC berichten naar buiten waren gekomen dat hij zich ten onrechte een patent zou hebben toegeëigend, trok Plasterk zich terug.

De naamgever van de prijs, politicus Pim Fortuyn, werd op 6 mei 2002 in Hilversum doodgeschoten, aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen waaraan hij met zijn Lijst Pim Fortuyn (LPF) zou meedoen.

De naar hem genoemde prijs bestaat uit een wisselbokaal. Vorig jaar ging die naar schrijver/columnist Natascha van Weezel. De jury bestaat - naast Eerdmans - uit voorzitter Simon Fortuyn, hoogleraar en publicist Afshin Ellian, psychiater en columnist Esther van Fenema.