De nacht van 3 februari 1945. Twee verzetsmensen verlaten, gewapend met explosieven, het huis op nummer 40 aan de Barchman-Wuytierslaan. Ze hebben een bijzondere opdracht.

Nu het zuiden van Nederland is bevrijd, loopt één van de weinige spoorwegverbindingen naar Duitsland via Amersfoort. Deze intacte verbinding is voor de Duitsers van grote waarde. Reden voor de geallieerden en voor het verzet om deze spoorwegader buiten werking te stellen. Een Amersfoortse knokploeg krijgt begin februari dan ook de opdracht het hoofdseinhuis op het tweede perron op te blazen.

Vanaf de Barchman-Wuytierslaan -voor Amersfoorters BW-laan- dalen de twee knokploegleden de helling af naar het dichtbijgelegen spoorwegemplacement. Vooral ’s nachts is bij de spoorlijnen veel drukte en zware bewaking. Na drie kwartier bereiken ze het seinhuis.

Als ze de explosieven en een ontstekingsmechanisme met een halfuur vertraging hebben geplaatst, keren de twee mannen terug naar BW-laan 40. Er gebeurt niets.

De knokploegleden (KP’ers) besluiten de lading te controleren. Gewapend met een stengun laten ze zich opnieuw langs de helling zakken. Ze vervangen de ontsteking door een kort vuurkoord en maken zich voor de tweede keer uit de voeten. Na 40 seconden volgt de explosie. Resultaat: de wissels kunnen maanden niet elektrisch bediend worden en een onbekend aantal Duitsers vindt de dood in het seinhuis.

De KP’ers bereiken veilig het huis aan de BW-laan. Daar klinkt plotseling het bevel „Halt, Feldgendarmerie.” Ze staan oog in oog met drie Duitsers. Eén van de KP’ers doodt met een salvo uit de stengun direct twee Duitsers. De derde overlijdt later.

Nog diezelfde nacht zoeken de daders een nieuw onderduikadres. Hun commandant vernietigt eerst belastend materiaal en neemt dan ook de benen.

Een wraakactie van de Duitsers kan niet uitblijven. Om de moeilijk te pakken verzetsmensen te ontmoedigen, nemen de Duitsers al enige tijd hun toevlucht tot represaillemaatregelen. Die vormen een duidelijke schaduwkant van de verzetsdaden.

Twee dagen later, 5 februari 1945, stoppen een auto met Grüne Polizei en een vrachtwagen voor de nummers 40-42 aan de BW-laan. De militairen drijven achttien jonge gevangenen uit het nabijgelegen Kamp Amersfoort uit de vrachtwagen de voortuinen in. Twee voorbijgangers ondergaan hetzelfde lot.

T. A. Roosendaal, toen 28 jaar, heeft vanaf nummer 34 alles gezien. „De ramen waren wel geblindeerd, maar door een kiertje kon ik alles volgen.”

Staccato vertelt hij het verhaal van de executie. „Er kwam een zwarte trailer aan. Mensen werden uitgeladen, in gewone kleren. Was dat om ze de indruk te geven dat ze hun vrijheid terugkregen? Een officier hield een toespraak over ”Saboteurs und Mörder”. Daarna schoten oudere Duitse militairen de twintig mannen dood. Degenen die niet meteen dood waren, schoten ze een kogel door het hoofd. De lijken hebben daar een dag gelegen.”

Roosendaal gelooft niet dat er voorbijgangers onder de slachtoffers waren, in tegenstelling tot wat in de meeste verhalen over deze gebeurtenis staat. „Beslist niet. Heel de omgeving hadden ze al afgezet. Aan het begin en aan het einde van de BW-laan en ook achter ons huis. Dat is dus uit de duim gezogen.”

Op 4 mei 1946 wordt in de voortuin van het dubbele woonhuis 40-42 in aanwezigheid van enkele nabestaanden een eenvoudige gedenkplaat onthuld. De plaquette van wit natuursteen met omlijsting is bevestigd aan de gevel tussen beide woningen. De tekst luidt: „Hier werden op 5-2-’45 doodgeschoten”, waarna de namen volgen van de twintig slachtoffers. Onderaan staat de boodschap: „Zij vielen ten offer aan de wraak, zij offerden zich voor de vrijheid.”

Bij het monument worden geen herdenkingen gehouden. Mostert, de huidige bewoner van BW-laan 40: „Op bijzondere dagen, zoals bevrijdingsdag of de dag van de executie komen er wel eens nabestaanden die de plek nog een keer willen zien. Er zijn er zelfs twee geweest uit Australië: zonen van hier gefusilleerde mannen.”

Mostert heeft geen enkel bezwaar tegen de plaquette op zijn huis. „Zij hebben, als zoveel anderen, hun leven gegeven voor het feit dat wij hier nu zo rustig zitten.” Hij lacht: „En als tegenprestatie onderhoudt de gemeente mijn voortuin.”

Dit is het tweede artikel in een serie over vergeten stenen, monumenten waar mensen achteloos aan voorbijgaan of waarvan de ontstaansgeschiedenis niet meer bekend is.