De sportzaal in de Penitentiaire Inrichting Haaglanden in Scheveningen is voor de gelegenheid verbouwd tot concertzaal. Voor de koorleden is een podium neergezet, en voor het publiek stoelen. Kerstbomen en sfeerverlichting vormen het decor.

Een kleine dertig conservatoriumstudenten van de opleiding docent muziek treden aan. Ze zijn –volgens de dresscode– in het zwart gekleed. Sommigen dragen bovendien een rode sjaal of groene stropdas. Een jongeman heeft een kerstmuts met rendiergewei op zijn hoofd.

„Let It Snow!”, een liedje gecomponeerd door een Amerikaanse musicus tijdens een hittegolf, brengt het koor als eerste ten gehore. Daarna volgt een aantal christelijke liederen, waaronder ”Joy to the World”, ”Mary’s Boy Child” en ”Angels from the Realms of Glory”.

Ademloos

In het sombere gevangeniscomplex, waar dikke betonnen muren en metershoge hekken ontsnapping onmogelijk maken, horen gedetineerden nu de vrolijke noten van het kerstevangelie. „Zondaars, gekweld door waar berouw (…) / genade roept u – breek uw ketenen”, zingt het koor hun in het Engels toe. „Luister, hoor nu de engelen zingen / een nieuwe Koning is vandaag geboren / en de mens zal eeuwig leven / vanwege kerstdag.”

De 23 gevangenen luisteren ademloos toe, samen met 13 medewerkers. Na elk lied klinkt luid applaus. Een gedetineerde vraagt om extra geklap voor een sopraan die solo zong.

Het laatste lied is ”Jingle Bells”, een overbekend nummer over een sleetocht door de sneeuw. Een jongeman uit het koor maakt met sleebellen het klassieke jinglegeluid. Het publiek klapt mee in het ritme van de muziek.

Na drie kwartier is het concert voorbij. Een gedetineerde vond het „heel mooi, zelfs ontroerend”, zegt hij na afloop. „Ik ben dankbaar dat ik dit mocht meemaken.” Kerst is voor hem geen feest. „Ik mis mijn familie, mijn vriendin, mijn dochter.” Zo nu en dan komen ze hem wel in zijn cel opzoeken of heeft hij via beeldbellen contact met hen.

Hartverwarmend

Gevangenisdirecteur Nathalie Tonnon is in haar nopjes met het initiatief van het Koninklijk Conservatorium. „Kerst is voor veel gedetineerden een moeilijke periode. Dan is het fijn als er momenten zijn waarop ze nare dingen even kunnen vergeten.” De animo voor het concert is groot, merkte ze. Een groot deel van de gevangenen ging op de uitnodiging in. „Een man die normaal nooit zijn cel uit komt, deed dat nu wel.”

Het kostte wel de nodige inspanningen om het optreden voor elkaar te krijgen, zegt ze. „Opeens krijg je veertig gasten in huis. Dat betekent heel wat voor de beveiliging. De zaal moest worden aangekleed. Dat hebben onze medewerkers buiten werktijd gedaan. Hartverwarmend. Ook hebben we het dagprogramma van de gedetineerden aangepast.”

Het publiek bestaat onder andere uit criminelen. Tonnon krijgt weleens de vraag wat slachtoffers of nabestaanden ervan vinden als ze horen dat de dader in de gevangenis een mooi concert mag bijwonen. „De detentie is hun straf”, geeft ze aan. „Bovendien zullen ze uiteindelijk weer in de maatschappij moeten integreren. Het innerlijk contact is een onderdeel van die re-integratie.”

Spannend

De gevangenen die het optreden deze ochtend bijwonen, komen uit het Penitentiair Psychiatrisch Centrum. Deze groep kampt met psychiatrische problematiek, zoals een psychotische stoornis. In de middag treedt het Koninklijk Conservatorium op voor een andere groep, uit het Justitieel Centrum voor Somatische Zorg („het gevangenisziekenhuis”). Hier verblijven veroordeelden met lichamelijke gezondheidsklachten.

Is het niet riskant, om tientallen criminelen bij elkaar te zetten? Tonnon vindt van niet. „Dit is voor hen een leuke afwisseling. Bovendien hebben we vooraf een goede screening gedaan. Niet iedereen hebben we geselecteerd om hierbij aanwezig te mogen zijn.”

Veel studenten vonden het van tevoren spannend, vertelt dirigent Wouter Verhage. Hij raadde hun aan niet na te denken over wat de gedetineerden mogelijk op hun kerfstok hebben.

Kerkdiensten

Koorlid en tweedejaars conservatoriumstudente Ginger Kwestro (19) wil met het optreden een steentje bijdragen aan de maatschappij. Of de muziek de gevangenen hoop en troost geeft, weet ze niet. „Dat zal per persoon verschillen. Maar het is wel fijn dat ze op deze manier iets van Kerst meekrijgen.” Zelf is ze niet gelovig, maar haar vriend wel.

Elk jaar organiseert het conservatorium tijdens een koorweek een uitvoering op een maatschappelijke plek, legt Ginger uit. Zo is ze vorig jaar bij Ipse den Bruggen in Delft geweest, een zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Het jaar daarvoor was er een optreden in een ziekenhuis, weet ze.

Penitentiaire Inrichting Haaglanden doet meer om het welzijn van gevangenen te bevorderen. Zo zijn er elke zondag twee kerkdiensten waarin voorgangers van wisselende denominaties voorgaan, vertelt directeur Tonnon. De diensten worden volgens haar goed bezocht. Verder organiseren medewerkers tijdens feestdagen spelletjes, etentjes en sportwedstrijden. Tot slot kunnen gevangenen meezingen in een koor, dat momenteel uit twaalf man bestaat. „Dat is niet zo professioneel als dit, maar de passie is hetzelfde.”

De weg terug naar de uitgang voert langs vier zware metalen hekken. Met behulp van een pasje zwaaien ze open. Spullen zoals een mobiele telefoon moesten achterblijven. De beveiliging is streng. Niet zonder reden.