Nicola Calipari werd maandag in de Romeinse kerk Santa Maria degli Angeli als een nationale held herdacht. De Italiaanse inlichtingenofficier kwam vrijdag om het leven toen Amerikaanse militairen zijn auto beschoten op het moment dat hij met de zojuist vrijgelaten journaliste Giuliana Sgrena op weg was naar het vliegveld. Calipari zou tijdens de schietpartij met zijn lichaam Sgrena hebben beschermd.

De Italianen zijn over de opstelling van de Amerikanen erg ontstemd. De atmosfeer houdt het midden tussen antiamerikanisme en politiek opportunisme. De oppositie wil de crisis in de verhoudingen tussen Italië en de VS aangrijpen om de Italiaanse troepen terug te halen uit Irak.

Op de staatsbegrafenis waren maandag alle hoofdrolspelers bij elkaar. President Ciampi en premier Berlusconi, die beiden de Amerikaanse regering om opheldering hebben gevraagd, zaten op de eerste rij in de bomvolle kerk. Op het middenpad stond de vriend van Sgrena, die zaterdag beweerde dat de Amerikanen Sgrena bewust hadden willen doden. Ook de hoofdredacteur van Il Manifesto, de communistische krant waarvoor Sgrena werkt, was present.

Gianni Letta, de Italiaanse staatssecretaris die de contacten onderhoudt met de geheime dienst, hield in de kerk een toespraak waarin hij probeerde de politieke tegenstellingen van de afgelopen dagen te overbruggen. „Nicola Calipari heeft vertrouwen gegeven aan geheel Italië. Hij heeft het vaderland gegeven aan de Italianen, zoals de gevallenen van Nasiriya.” Bijna anderhalf jaar geleden werden in dezelfde kerk de achttien Italianen herdacht die in de Iraakse stad Nasiriya door een autobom om het leven waren gekomen.

Toen werkte het appèl op vaderlandsliefde ook, en wel zo dat de regering niet viel en het Italiaanse contigent in Irak niet werd teruggetrokken.

De Italianen voelen zich aangesproken tot Calipari, die als geheim agent dienstbaarheid aan zijn land betoonde. De aankomst van de Calipari’s baar op Italiaanse bodem, zaterdagnacht, werd integraal door vijf van de zeven nationale tv-stations uitgezonden. Ruim 100.000 Italianen tekenden zondag het condoleanceregister in Rome.

Voor vrijdag had waarschijnlijk niemand van het bestaan van deze 51-jarige inlichtingenofficier gehoord. Calipari was 23 jaar geleden bij de politie begonnen. Een kleine drie jaar geleden kwam hij de gelederen van de geheime dienst versterken.

Calipari was iemand op de achtergrond, die ook succesvol bemiddelde bij de vrijlating vorig jaar van de ’twee Simona’s’.

Hij was een gelovig man, zo werd tijdens de uitvaartdienst gesteld. „Dit offer mag niet verloren gaan. Zijn opoffering was geen geste maar een manier van leven”, zei de voorganger maandag in de kerk. De zegening van de baar werd verricht door een andere priester: Maurizio Calipari, de broer van Nicola.

Overigens beschouwt ook extreem links Calipari als een held. „Een held, dat is het woord voor iemand die zijn leven geeft om een ander te redden”, zei Oliviero Diliberto, leider van de Italiaanse communisten, maandag voor de tv-zender Rai Uno. Traditioneel heeft links echter weinig op met de geheime dienst. „Voor mij waren de geheime diensten altijd degenen die valse sporen uitzetten en fascisten steunden”, zei de hoofdredacteur van Il Manifesto, die de laatste dagen in nauw contact stond met Calipari. „Maar nu weet ik dat je mensen moet beoordelen naar wat ze doen, niet naar het uniform dat ze dragen.”

Intussen probeert de oppositie de crisissituatie waarin Berlusconi zich bevindt, te gebruiken - en in een crisistoestand zít hij, ondanks dat Berlusconi’s daadkrachtig optreden indruk heeft gemaakt. Zowel vrijdag- als gisteravond werd de Amerikaanse ambassadeur in Italië op het matje geroepen.

De vraag of Berlusconi daarmee de schade beperkt kan houden, hangt helemaal af van de uitkomst van het Amerikaans onderzoek naar het incident. Vanochtend schreef La Repubblica dat in de auto waarin Calipari de dood vond, acht kogelgaten zijn aangetroffen. De wagen was niet doorzeefd, zoals Sgrena zondag meldde. Zij had het over 300 tot 400 kogels die zouden zijn afgevuurd. Maar of het onderzoek de Italianen tevreden zal stellen, is zeer twijfelachtig. Hun staat het incident in het Noord-Italiaanse Cermis voor ogen, waar in 1998 twintig mensen stierven toen een Amerikaans militair vliegtuig te laag vloog en de kabels van een kabelbaan raakte. De Amerikaanse krijgsraad vond het niet nodig een proces tegen de piloot aan te spannen.

De eerste politieke schermutselingen zijn vandaag te verwachten wanneer de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken, Gianfranco Fini, verslag uitbrengt aan het Huis van Afgevaardigen. Morgen is het de beurt aan Berlusconi in de Senaat.