Het debat is geschorst, nadat de eerste termijn is afgerond.

Om 23:20 start de tweede termijn, waarin alle fractievoorzitters voor de tweede keer het woord mogen nemen.

De Onlineredactie sluit dit liveblog, maar het debat is via bovenstaande livestream de rest van de avond te volgen.

Premier Dick Schoof wilde tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen niet zeggen hoeveel burgemeesters Marjolein Faber (Asiel) heeft gebeld om opvang te regelen voor asielzoekers.

In Ter Apel zit de opvang al dagen vol, en haar voorganger staatssecretaris Eric van der Burg belde in dergelijke situaties veelvuldig rond voor opvang. Maar Faber laat dat na, meldt het AD donderdag.
D66-leider Rob Jetten wilde opheldering. „Afgelopen dagen is duidelijk geworden dat de minister die verantwoordelijkheid totaal niet pakt.” Burgemeesters voelen volgens Jetten ook geen steun van de minister. „Wanneer gaat de minister nou eens aan het werk?”

Volgens Schoof is Faber „volop aan het werk”. Hij stelde voor dat Jetten het er later met Faber over heeft tijdens een ander debat. Hoewel Jetten zijn vraag meermaals „indringend” herhaalde, hield Schoof voet bij stuk. „Ik ga die vraag met alle respect niet beantwoorden. Ik vind dat minister Faber haar werk moet doen op de manier hoe zij dat goed acht.”

„De premier staat toe dat de minister geen poot uitsteekt om haar verantwoordelijkheid te nemen om de opvangcrisis op te lossen”, constateerde Jetten.

De discussie in de Kamer over de asielcrisiswetgeving maakt het „niet makkelijker” voor het kabinet om een besluit te nemen, zei premier Dick Schoof. Bijna de hele oppositie verzet zich tegen de gekozen route van het kabinet waardoor het parlement gepasseerd wordt.

De komende weken bespreekt het kabinet het voorstel. Wat donderdag is gezegd in de Kamer is „buitengewoon belangrijk”, zei Schoof. „Alles wat vanavond is gezegd maakt nu integraal onderdeel uit van onze afweging. Dat is vanzelfsprekend en dat zal het besluit in het kabinet niet makkelijker maken.”

Het kabinet publiceerde donderdag op verzoek van de Kamer individuele adviezen van ambtenaren aan ministers. Daarin staat onder meer dat het kabinet „onder de huidige omstandigheden” geen beroep kan doen op een crisistoestand om noodmaatregelen te nemen op asielgebied.

Schoof benadrukte in het debat over de begroting van volgend jaar steeds dat het kabinet nog geen besluit heeft genomen. Er moet eerst een „dragende motivering” zijn om in te stemmen met de noodwetgeving. De minister-president zegt dat het besluit in „grote zorgvuldigheid” zal worden genomen.

En er komt een „rare constructie” om een positief besluit snel met de Kamer bespreken, zei Schoof. Zodra de ministerraad akkoord gaat, zal er een koninklijk besluit worden geslagen. Dan gaan direct de Voortduringswet en enkele Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB) naar de Raad van State voor spoedadvies. Tegelijkertijd gaan de stukken dan naar de Kamer zodat ze besproken kunnen worden. Normaal gebeurt dat pas na advies van de Raad van State.

De SGP lijkt erop te hinten dat de strenge asielregels die het kabinet wil invoeren alleen kunnen rekenen op steun van de partij als deze niet in een asielnoodwet, maar in een spoedwet komen. In het debat na Prinsjesdag liet SGP-leider Chris Stoffer subtiel vallen dat de plannen het niet halen zonder steun van de SGP in de Eerste Kamer, om daaraan toe te voegen dat zijn voorkeur bij een spoedwet ligt.

De intentie van het kabinet om de asielinstroom in te dammen „die delen wij als SGP”, zei Stoffer. „Als ik er nu naar kijk dan denk ik van: het kabinet neigt ernaar om met oogkleppen op een drukke weg over te steken. Terwijl er iets verderop een zebrapad ligt waar je bijna zeker veilig over kan steken.”

Donderdagavond werd duidelijk dat bijna de hele oppositie -inclusief de SGP- zich achter een motie schaarde om de strenge asielregels in een spoedwet in plaats van noodwetgeving te regelen. Deze wetsprocedure gaat ook snel, zoals de coalitie en het kabinet willen. Maar anders dan bij een noodwet krijgen de Eerste en Tweede Kamer wel de kans om hun mening te geven voordat de regels van kracht worden. Bij een noodwet krijgen beide Kamers die mogelijkheid later pas. „Als je die spoedwetprocedure pakt, dan behandel je het netjes”, vindt Stoffer.

Een asielnoodwet kan rekenen op steun in de Tweede Kamer, omdat coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB hier een meerderheid hebben. „Maar het moet ook door de Eerste Kamer. En volgens mij heeft dit kabinet daar met de dragende partijen geen meerderheid.”

Het kabinet moet niet alleen aan noodwetgeving op het gebied van asiel werken, maar daarnaast ook spoedwetgeving voorbereiden, vindt VVD-leider Dilan Yeşilgöz. „Doe het maar lekker parallel”, zei ze zichtbaar geïrriteerd tegen premier Dick Schoof.

Bij noodwetgeving wordt het parlement voor enkele maanden buitenspel gezet, iets waar de oppositie grote moeite mee heeft. Bij spoedwetgeving krijgen de Eerste en Tweede Kamer nog wel de kans zich er vooraf over te buigen. In de Eerste Kamer heeft de coalitie geen meerderheid.

De premier verdedigde in het debat keer op keer dat het kabinet voornemens is om met noodwetgeving te komen, maar daar eerst nog over moet praten in de ministerraad. Maar Yeşilgöz vindt dat er donderdag al veel te lang over is gesproken. „Het had al af kunnen zijn”, zei ze ook tegen minister Marjolein Faber (Asiel). „We zijn echt te veel tijd kwijt.”

Yeşilgöz wil bovendien dat het kabinet met deugdelijke wetgeving komt, „dat ook écht staat en ook écht werkt”. Ambtenaren spraken zich heel duidelijk uit tegen de noodwetgeving, bleek uit donderdag gedeelde stukken: de huidige omstandigheden zijn niet ernstig genoeg om tot noodwetgeving over te gaan, waarschuwen zij.

Schoof wil met een „tijdlijn” komen waarin hij schetst welke asielwetten hij allemaal voorbereidt. Maar daar heeft Yeşilgöz geen behoefte aan: „ik hoef geen ‘timetable’, ga aan de slag.”

Bontenbal

CDA-leider Henri Bontenbal is geen voorstander van wat Yeşilgöz voorstelt. Het levert ambtenaren veel werk op om twee ‘sporen’ tegelijkertijd uit te werken. „Als je zoveel haast hebt, ga je niet twee keer ambtelijke capaciteit inzetten.” Ook vindt hij dat de politiek zich „verschuilt” achter ambtenaren, door de keuze voor de beste route bij hen te laten. „Kies nou, maak nou gewoon een goede, politieke keuze.” Voor Bontenbal zou die keuze op spoedwetgeving moeten vallen.

Ambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid verwachten dat de vreemdelingenbewaring het voorlopig niet aankan als het kabinet meer afgewezen asielzoekers wil vastzetten voordat ze worden teruggestuurd naar hun land van herkomst.

In het regeerprogramma schrijft het kabinet dat de capaciteit van de vreemdelingenbewaring „zo snel als mogelijk” moet worden opgehoogd. Door capaciteitsproblemen is echter „minimaal twee jaar” nodig om dit uit te voeren, voorspellen de ambtenaren in stukken die zijn opgevraagd door de Tweede Kamer.

De adviseurs zeggen dat tijd nodig is om een locatie en personeel te vinden.

„Er is op dit moment capaciteitsdruk in de vreemdelingenbewaring en het gevangeniswezen. De grenzen zijn daar voor beiden bereikt”, valt te lezen in de stukken. Die problemen zijn „ook met extra geld” niet direct op te lossen. Gevangenissen komen in de problemen als die plek moeten vrijmaken voor vreemdelingenbewaring, staat verder vermeld.

Een strengere aanpak kan bovendien leiden tot „ontwrichtend gedrag” bij de vreemdelingen die worden vastgezet. „Dat betekent extra druk op het personeel”, verwachten de ambtenaren.

In een ander stuk verzoekt een adviseur om in het regeerprogramma te vermelden dat de uitbreiding van de vreemdelingenbewaring „pas op de langere termijn (twee jaar)” kan worden uitgevoerd. Die suggestie heeft de eindversie niet gehaald. Daarin staat alleen dat „rekening wordt gehouden met de algemene druk op de detentiecapaciteit”.

Verschillende bewindslieden zijn geïrriteerd over de rol die interim-fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven (NSC) speelde tijdens de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen. Dat zeggen bronnen rondom het kabinet.

Van Vroonhoven steunde een verzoek van de oppositie om ambtelijke stukken over de asielcrisiswet naar de Tweede Kamer te sturen. Het bracht het kabinet, en met name asielminister Marjolein Faber (PVV) in grote problemen: in de stukken staat dat ambtenaren geen enkele reden zien om met een noodwet te komen. Het leidde tot een stekelig en bij vlagen chaotisch debat. „Wat had je nou gedacht dat zou gebeuren?”, vraagt een bron zich af over Van Vroonhovens steun aan de oppositie.

Ook het „geintje” van Van Vroonhoven, die voor de grap dreigde met een motie van wantrouwen als de transgenderwet niet van tafel gaat, viel niet goed. In vak K was er zichtbare irritatie bij financiënminister Eelco Heinen (VVD) en BBB-minister Femke Wiersma (Landbouw). Ingewijden stellen dat ook andere ministers de grap van Van Vroonhoven in het al gespannen debat niet konden waarderen.

Lees ook

Is NSC rijp voor de sloop nu Omtzigt weer de luwte opzoekt?

Van Vroonhoven, die de zieke Pieter Omtzigt vervangt, lag woensdag zwaar onder vuur van oppositiepartijen. Zij vielen haar aan op de steun van NSC voor de asielcrisiswet. Oppositiepartijen hielden haar voor dat dit standpunt haaks staat op het bestaansrecht van haar partij. NSC ziet rechtsbescherming als één van de pijlers.

Premier Dick Schoof vindt het „volstrekt logisch” dat het gebruik van noodwetgeving om asielzoekers te weren in het regeerprogramma staat.

Dat middel is immers ook in het hoofdlijnenakkoord vastgelegd, en daar is het programma van zijn kabinet op gebaseerd, redeneert hij. „Het was merkwaardig geweest als het er niet in had gestaan.”

Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) noemt de noodwetgeving „staatsrechtelijk vandalisme”, maar volgens Schoof kan daar geen sprake van zijn, omdat het kabinet nog geen besluit heeft genomen. Een debat over de noodwet en de „dragende motivering” die daarvoor nodig is, heeft „heel begrijpelijk nog niet plaatsgevonden”.

Schoof heeft zelf „de wens uitgesproken” om de noodwetgeving in het regeerprogramma te krijgen, blijkt uit stukken die hij donderdagavond op aandringen van de oppositie heeft gepubliceerd.

GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans roept het kabinet dringend op om af te stappen van het plan om een asielnoodwet te gebruiken, en in plaats daarvan met een spoedwet te komen.

Na het vrijgeven van de ongelakte delen van ambtelijke notities zei de oppositieleider tegen premier Dick Schoof dat alles erop wijst dat de ambtenaren een spoedwet adviseren.
Met noodstaatsrecht kan het kabinet het parlement tijdelijk omzeilen met afzonderlijke besluiten. Pas later worden de maatregelen aan de beide Kamers voorgelegd. Een spoedwet heeft wel meteen instemming van zowel de Eerste als Tweede Kamer nodig.

Timmermans wil dat het kabinet alsnog de route van een spoedwet kiest om „blijvende schade tussen de Tweede Kamer en het kabinet” tegen te gaan. In de Tweede Kamer is grote verontwaardiging dat het kabinet via de noodwet het parlement wil passeren.

Ministers van NSC-huize hebben in overleggen binnen het kabinet geprobeerd om teksten over het asielbeleid in het regeerprogramma minder streng te maken.

Dat wordt duidelijk uit stukken die het kabinet onder druk van de oppositie naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Het gaat om stukken die aanvankelijk waren zwartgelakt.

Zo wilde NSC-vicepremier en minister van Sociale Zaken Eddy van Hijum dat het kabinet eerst arbeidsmigratie zou noemen en daarna pas asielmigratie. Hij vroeg ook „de beperking van rechtsbijstand van asielaanvragen niet te concretiseren” in het regeerprogramma. NSC-ministers, onder wie Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken), hebben in overleggen gevraagd „de toon, met name op passages over overlast, aan te passen”. Stukken over gezinshereniging en het plan asielzoekers in twee groepen onder te verdelen, moesten volgens de bewindspersonen „veralgemeniseerd” worden.

Minister Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken) heeft gevraagd om nuance in het versoberen van de opvang. Ook heeft ze gevraagd „te schrappen dat permanent getoetst kan worden of bescherming noodzakelijk is (vergunning onbepaalde tijd)”. Onderwijsminister Eppo Bruins wilde toevoegen „dat het kabinet speciale aandacht heeft voor de veiligheid van kinderen, vrouwen en Ihbtiq+ in opvanglocaties”, zoals in het coalitieakkoord is opgenomen.

Van Hijum meldde in een overleg ook dat ambtenaren op zijn ministerie zorgen hebben geuit over de vraag of de optelsom van maatregelen er niet toe leidt dat „de bescherming van procedurele (mensen)rechten” worden ingeperkt. Daarbij wordt het recht op een eerlijk proces genoemd.

Sommige aandachtspunten zijn zichtbaar in het regeerprogramma terechtgekomen. Maar of bijvoorbeeld de toon is aangepast, blijft onduidelijk.

PVV-leider Geert Wilders peinst er niet over om af te zien van de toepassing van het noodrecht om veel strengere asielmaatregelen te kunnen nemen. Hij is naar eigen zeggen „niet zo onder de indruk” van ambtelijke adviezen waarin het gebruik van noodwetgeving, waarbij het parlement pas achteraf wordt geraadpleegd, ernstig wordt ontraden.

„Het gaat gewoon door”, zei Wilders in een schorsing van het debat over de kabinetsplannen. „Stukken of geen stukken, er komt wat mij betreft een asielnoodwet. Ik heb geen ruggengraat van een banaan.”

Asielminister Marjolein Faber moet op zijn minst de gelegenheid krijgen haar „dragende motivatie” voor de inzet van noodrecht in de ministerraad te verdedigen, vindt Wilders. „Die kans gaan we haar niet laten ontnemen.”

Dat het kabinet gebruik wil maken van noodwetgeving, stond in het vorige week gepresenteerde regeerprogramma. De oppositie in de Tweede Kamer was daar al zeer kritisch over, en ziet zich gesterkt door de openbaar gemaakte adviezen die diverse ministers van hun ambtenaren kregen.

In nieuwe ongelakte stukken die het kabinet donderdagavond heeft gepubliceerd, staat geen nieuwe informatie over het gebruik van noodwetgeving.

Een geagiteerde oppositie drong erop aan dat premier Dick Schoof ook delen van documenten openbaar maakte die eerder op de dag nog met grote stukken zwarte lak naar de Kamer gingen. Maar zoals de premier aangaf, staat er geen nieuwe informatie over de noodknop die staat beschreven in de artikelen 110 en 111 van de Vreemdelingenwet.

Wel staan er andere interessante punten in de stukken, zoals wat bewindspersonen wilden in onderhandelingen over het regeerprogramma. Veelal gaat het over de gevolgen van de strengere asielplannen die in werking worden gezet als de noodknop is ingedrukt.

„Concept hoofdstuk twee gaat op veel punten verder dan het hoofdlijnenakkoord”, schrijven ambtenaren bijvoorbeeld in een advies dat onder de lak tevoorschijn is gekomen. Ze maken zich zorgen om „een aanzienlijke beperking van de grondrechten van asielzoekers” zoals het inperken op toegang tot de rechter en het recht op de persoonlijke levenssfeer.

In een ander stuk staat: „Evident is dat tal van aangekondigde maatregelen een significante beperking van de grondrechten van asielzoekers vormen.”

Dat gemeenten onderzoeken of en hoe zij asielopvang in eigen beheer kunnen organiseren ziet VluchtelingenWerk Nederland als „een positieve ontwikkeling”, zo liet de organisatie donderdag weten.

Volgens VluchtelingenWerk biedt de spreidingswet „hier ruimte voor” en zorgt die ervoor „dat er een structurele oplossing komt voor de chaos in de asielopvang”.
Eerder donderdag werd bekend dat meerdere gemeenten, waaronder Staphorst, onderzoek doen naar het zelf organiseren van langdurige asielopvang.

Volgens VluchtelingenWerk kunnen gemeenten ervoor kiezen of ze de opvang zelf organiseren, met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) of met een andere partij. „Dit stimuleert kleinschalige opvang, midden in de wijk en dicht bij lokale voorzieningen.”

Volgens de organisatie is het niet alleen goed voor de integratie van asielzoekers en vluchtelingen, maar ook voor de samenleving. „Het belangrijkste is dat er zo snel mogelijk permanente opvanglocaties bij komen, zodat de schrijnende situatie waarin asielzoekers en vluchtelingen verkeren zo snel mogelijk beëindigd wordt.”

Het COA zei donderdag dat een tiental gemeenten zelfstandige opvang overweegt, hoewel veel nog onduidelijk is.

NSC gaat zich beraden over het besluit van het kabinet om het traject voor een nieuwe transgenderwet niet stop te zetten. Interim-fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven van die partij wil af van het wetsvoorstel dat inhoudt dat iemand zijn of haar geslacht in het paspoort kan wijzigen zonder tussenkomst van een deskundige. Ze wees op haar aangenomen motie eerder dit jaar waarin het kabinet werd verzocht het wetsvoorstel, dat nog was ingediend door het vorige kabinet, in te trekken.

Premier Dick Schoof weigert dat, zo bleek nogmaals tijdens het debat over de begrotingsplannen van het kabinet. Het gaat volgens hem niet om wetgeving die achterhaald is of waarover iets in het hoofdlijnenakkoord is opgenomen. Het wetsvoorstel staat volgens hem dus open voor politiek debat.

Van Vroonhoven is teleurgesteld en zei dat ze er onherroepelijk van was uitgegaan dat het kabinet de motie zou uitvoeren. „Dan vraagt u mij om hem in beraad te nemen om te kijken of ik een motie van wantrouwen ga indienen, dat is een rare constructie”, zei ze tot commotie van de Kamer. Het was een geintje, voegde ze toe. „Weet wel dat dit voor ons een belangrijke motie is.” Ook de SGP wil dat het wetsvoorstel wordt ingetrokken.

De actie van NSC leidde eerder dit jaar tot veel commotie, omdat partijen het onjuist vonden dat NSC niet eens over de wet wilde debatteren. VVD en CDA zijn ook tegen de wet, maar stemden tegen, omdat ze het juist belangrijk vinden om erover te praten.

Ondanks aandringen van CDA en ChristenUnie ziet het kabinet geen kans om de maatschappelijke diensttijd te redden. „Ik heb het geld gewoon niet”, zei premier Dick Schoof tijdens het debat over de begroting voor volgend jaar.

Tijdens een maatschappelijke diensttijd zetten jongeren zich vrijwillig in, bijvoorbeeld voor Defensie of de zorg. „Het begint net te lopen”, verklaarde Henri Bontenbal van het CDA. Volgens hem worden jongeren op de rails gehouden door deze diensttijd. Kies voor het hart van de samenleving, bepleitte Mirjam Bikker van de ChristenUnie.

Met het schrappen van de maatschappelijke diensttijd bespaart het kabinet 200 miljoen euro. Haal het geld op bij meerdere ministeries, stelde Bontenbal voor. „We overvragen u echt niet.” Bikker zei dat in de tegenbegroting van haar partij een „waslijst aan ideeën” staat waar het geld kan worden gevonden.

Maar Schoof was niet te vermurwen. „Ik zie echt geen mogelijkheden.” Hij beloofde de kennis die de afgelopen jaren is opgedaan met de maatschappelijke diensttijd wel te zullen borgen.

Het advies van ambtenaren aan het kabinet over het eventuele uitroepen van een asielnoodwet is „glashelder”, stelt VluchtelingenWerk Nederland. „Er is geen sprake van buitengewone omstandigheden die het rechtvaardigen om staatsnoodrecht te gebruiken.” En dus is de poging van het kabinet-Schoof voor het uitroepen van de wet „onrechtmatig”, aldus de organisatie.

VluchtelingenWerk noemt het bovendien „onvoorstelbaar” dat het kabinet kiest om „via een onrechtmatige weg maatregelen in te voeren die het zorgvuldig opgebouwde Nederlandse asielsysteem zullen ontwrichten en de uitvoeringsproblemen zullen verergeren”. De organisatie roept de nieuwe ministers en staatssecretarissen op een „betrouwbare overheid” te zijn, te kiezen „voor goed bestuur” en te stoppen „met plannen bedenken die het asielsysteem verder afbreken en onrust onder asielzoekers en de samenleving verhogen”.

Het nieuwe kabinet van PVV, VVD, BBB en NSC wil de noodwet gebruiken om ‘het strengste asielbeleid ooit’ te realiseren. Uit openbaar gemaakte stukken bleek donderdag tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen dat ambtenaren tegen de asielcrisiswet adviseerden. Ze noemden de plannen „democratisch en rechtsstatelijk niet aanvaardbaar”.

Landbouwminister Femke Wiersma (BBB) houdt ondanks kritiek van haar eigen partijleider Caroline van der Plas vast aan strengere mestregels voor varkens- en kippenboeren. Dat blijkt uit antwoorden van premier Dick Schoof op de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen.

Er dreigt een crisis in de boerensector omdat boeren minder mest mogen uitrijden. Daardoor blijft er in totaal te veel mest over. Om die crisis af te wenden, worden dierrechten afgeroomd als ze van eigenaar wisselen: zo krimpt de veestapel en wordt er minder mest geproduceerd.

Dat geldt ook voor boeren met varkens en kippen, en daar is Van der Plas boos over. Maar de Europese Unie kijkt naar de totale mestproductie, legde Schoof uit, dus ook varkens- en kippenboeren moeten een aandeel leveren. Boeren met koeien moeten 30 procent van de rechten afromen bij handel in dierrechten. Voor varkensboeren is dat 25 procent en voor kippenboeren 15 procent.

„Ik blijf dit oneerlijk vinden voor sectoren die hun mest op orde hebben”, zei Van der Plas. Zij wees er wel op dat later nog een evaluatiemoment komt. Maar Schoof wilde haar geen valse hoop geven, want mogelijk moet er dan juist een tandje bij. „Dat ijkmoment is ook om te kijken of we onze doelen wel halen”, zei de premier daarover.

Pluimveehouders roerden zich al toen de plannen van Wiersma twee weken geleden uitlekten. Zij dreigden toen al met rechtszaken als het kabinet vasthoudt aan de voorgenomen percentages voor afroming. Volgende week komt Wiersma met details over haar plannen.

Justitieminister David van Weel is verrast door de aankondiging van Dick Schoof om zwartgelakte stukken over de asielnoodwet toch ongelakt aan de Tweede Kamer te verstrekken. „Je gaat wel een brug over als je die stukken niet gaat lakken”, zei de minister tegen de pers. „Maar dat gaan we nu wel doen.”

Van Weel liep zichtbaar gefrustreerd het ministersvak uit toen het debat werd stilgelegd. „Mijn verbazing zat hem niet in de teksten die nu openbaar worden, maar gewoon het feit dat we nu teksten openbaar maken die juist niet relevant waren voor de discussie”, lichtte hij zijn ergernis toe.

De Tweede Kamer had het kabinet gevraagd de juridische adviezen van ambtenaren over het asielnoodrecht met het parlement te delen. Die stukken zouden eigenlijk veel eerder komen, maar de Kamerbrief namens premier Dick Schoof werd pas rond 15.30 uur gestuurd. Toen bleek ook nog dat het grootste deel van de tekst was zwartgelakt, wat tot woede leidde bij de oppositie.

De teksten die niet waren zwartgelakt, stonden vol argumenten tegen de inzet van het noodrecht. Inzet van het noodrecht zou niet goed te rechtvaardigen zijn bij de huidige stand van zaken, en een spoedwet zou een beter alternatief zijn, schrijven ambtenaren.

Het kabinet stuurt alsnog stukken ongelakt naar de Kamer die eerder helemaal zwart aan de volksvertegenwoordigers waren toegestuurd.

De oppositie reageerde woest en premier Dick Schoof beloofde de documenten toch nog ongelakt te sturen, maar noemde de stap wel „zeer ongebruikelijk”.

Het gaat om adviesstukken van het ministerie van Asiel en Migratie over het uitroepen van de asielcrisis. Uit eveneens vrijgegeven documenten van het ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt dat ambtenaren het uitroepen van de asielcrisis „democratisch en rechtsstatelijk niet aanvaardbaar” vinden.

De voorgestelde route van het kabinet om via het staatsnoodrecht ingrepen in het asielbeleid te doen is „democratisch en rechtsstatelijk niet aanvaardbaar”, zo luidt het advies van ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken aan het kabinet.

Op verschillende departementen klinkt het advies aan het kabinet om af te zien van de plannen.

„Buiten het parlement om werken kan alleen in zeer urgente noodsituaties, de motivering hiervoor ontbreekt”, concluderen ambtenaren.

Het kabinet kan geen beroep doen op een crisistoestand om noodmaatregelen te nemen om het asielbeleid aan te scherpen, vinden de ambtenaren. Ze raadden dat hun minister af, blijkt uit adviezen die het kabinet op ernstig aandringen van de Tweede Kamer met de Kamer heeft gedeeld. De crisisbepaling kan „onder de huidige omstandigheden niet gebruikt worden”, schrijven ze.

„Buiten het parlement om werken kan alleen in zeer urgente noodsituaties” adviseert de directie Constitutionele Zaken en Wetgeving van NSC-minister Judith Uitermark. „De motivering hiervoor ontbreekt” en „dan is inzet van staatsnoodrecht democratisch en rechtsstatelijk niet aanvaardbaar”.

Ook ambtenaren van het ministerie van Justitie twijfelen hardop en wijzen er „met nadruk op dat het niet makkelijk zal zijn om tot een juridisch houdbare onderbouwing” te komen van de noodgreep. Dit „omdat het twijfelachtig is dat thans sprake is van buitengewone omstandigheden die noodzaken tot activering”.

In een ander stuk adviseren ambtenaren spoedwetgeving in te zetten in plaats van de noodgreep die het kabinet nu voorstaat. In het stuk schrijven ambtenaren, onduidelijk van welk ministerie, dat voor de rechtvaardiging van noodwetgeving „onvoorspelbare, niet te beïnvloeden en externe factoren of gebeurtenissen” nodig zijn. „Ontwikkelingen die al jaren aan de gang zijn en waarbij zich dit jaar geen onverwachte grote nieuwe ontwikkelingen hebben voorgedaan, zijn over het algemeen geen argumenten voor de inzet van noodbevoegdheden maar eerder voor gewone beleidswijzigingen.”

Er wordt ook gewezen op de uitspraken van zowel de Raad van State als de Tweede Kamer dat het staatsnoodrecht „niet gebruikt kan worden om structurele problemen in de reguliere asielopvang op te lossen”.

Het kabinet kan geen beroep doen op een crisistoestand om noodmaatregelen te nemen om het asielbeleid aan te scherpen, vinden ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Ze raadden dat hun minister af, blijkt uit adviezen die het kabinet op ernstig aandringen van de Tweede Kamer met de Kamer heeft gedeeld. De crisisbepaling kan „onder de huidige omstandigheden niet gebruikt worden”, schrijven ze.

De Tweede Kamer heeft zoals verzocht de ambtelijke stukken ontvangen met adviezen over het voornemen van het kabinet voor een asielnoodwet.

Oppositiepartijen reageren verbolgen omdat de stukken grotendeels zijn zwartgelakt. „Dit is toch niet serieus te nemen? Moet je eens kijken: alleen maar zwart!”, zegt de leider van GroenLinks-PvdA Frans Timmermans.

Zeker de eerste twintig pagina’s van het 69 pagina tellende document zijn grotendeels zwart, en ook daarna volgen nog veel weggelakte delen. „Ik dacht net dat er iets mis was met mijn telefoon”, zei een geagiteerde D66-leider Rob Jetten. „Een oprechte vraag: welk debat wilt u met ons voeren? Dit voelt als minachting voor de Kamer.”

Adviezen Inzake de Toepassing Van de Artikelen 110 en 111 Van de Vreemdelingenwet by RD on Scribd

Premier Dick Schoof blijft het afschaffen van het lage btw-tarief voor sportscholen, hotelovernachtingen en culturele uitstapjes verdedigen. Het is een van de voorgestelde maatregelen die op de meeste kritiek uit de oppositie kan rekenen.

Maar Schoof lijkt voet bij stuk te houden: het lagere tarief is „geen goed middel” omdat ook hoge inkomens profiteren, zei hij in debat met de Tweede Kamer.

Het verlaagde btw-tarief is indertijd ingevoerd om het concertgebouw en de sportschool ook voor huishoudens met een kleine portemonnee toegankelijk te houden. Maar daarvoor is de regeling volgens Schoof veel te breed, omdat iedereen ervan profiteert. Het kabinet probeert mensen met een laag inkomen op andere manieren gerichter te bereiken, aldus de premier. Hij noemt de verhoging van de huurtoeslag die vanaf 2026 moet ingaan.

D66 doet met het CDA een voorstel om de verhoging van het tarief voor sportscholen en andere commerciële sportaanbieders van tafel te halen. D66 stelt voor om een accijns in te voeren op e-sigaretten en de tabaksaccijns te verhogen om de plannen te betalen. Ook veel andere oppositiepartijen zijn kritisch op het schrappen van het lage tarief. Op vragen vanuit de Tweede Kamer zei Schoof dat hij het voorstel „echt niet” intrekt.

Alleen als partijen een alternatief voorstellen om het gat in de begroting te dichten dat ook de coalitiepartijen kunnen steunen, is zo’n plan bespreekbaar. Daarmee steekt de premier naar eigen zeggen niet zijn hand uit, maar „letterlijk een pinkje”.

Kritiek op het voorstel kwam overigens ook vanuit de Raad van State en de Belastingdienst zelf. Maar die richtte zich vooral op de uitzonderingen voor campings en kaartjes voor de bioscoop, pretparken en het circus. Het onderscheid is onduidelijk en leidt mogelijk tot rechtszaken, luidt het commentaar.

Premier Dick Schoof „weet zeker” dat asielminister Marjolein Faber en haar ambtenaren gemeenten vragen om asielzoekers over te nemen uit het overvolle Ter Apel.

Gemeenten klagen dat Faber op haar handen zit, waar haar voorganger zich persoonlijk inspande. Utrecht en Leiden, die uiteindelijk insprongen en noodopvang aanboden, zeggen geen contact met de PVV-minister te hebben gehad.
Het nieuwe kabinet onderhoudt „intensief” contact met gemeenten en provincies, verzekerde Schoof in het grote Kamerdebat over de Prinsjesdag-plannen. Ook al verloopt dat niet altijd „in pais en vree”, omdat gemeenten „grote zorgen” hebben over bijvoorbeeld de vastlopende opvang van asielzoekers.

Maar Faber valt dan toch uit de toon, legde D66-leider Rob Jetten aan Schoof voor. Zij heeft „nog geen enkele keer de telefoon gepakt”, stelde hij. „Ze voldoet dus ook niet aan de door u geschetste houding.”

Dat bestreed Schoof. „Ik weet zeker dat er op dit moment, onder leiding van de minister, als ze het al niet zelf doet, ambtelijk op allerlei manieren contact is met medeoverheden om te kijken of er opvang gerealiseerd kan worden.”

Meerdere burgemeesters denken daar heel anders over. „Als er een probleem is, dan zorgt de minister ervoor dat je met elkaar rond de tafel gaat om te kijken wie wat moet doen. Dat doet zij niet”, zegt burgemeester Eric van Oosterhout van Emmen.

Premier Dick Schoof gaat volgende week naar de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Het is de eerste keer dat hij als minister-president de VN gaat toespreken.

Ook de minister van Buitenlandse Zaken en die van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp reizen af naar New York.

Schoof spreekt donderdag de Algemene Vergadering toe. Ook heeft hij deze dag een gesprek met de secretaris-generaal van de VN, de Portugees António Guterres. Er staat een hele reeks bilaterale ontmoetingen op de agenda, waaronder een met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu.

Het kabinet gaat niet oproepen om een jaar na de bloedige aanval van Hamas op Israël de Israëlische vlag te hijsen op overheidsgebouwen. Premier Dick Schoof is ook niet van plan om dat gebaar 7 oktober op zijn eigen ministerie te maken.

Schoof heeft „wel sympathie” voor het verzoek van BBB-leider Caroline van der Plas om ter herdenking van het bloedbad opnieuw te vlaggen, net als vorig jaar door veel overheidsdiensten gebeurde. Maar Schoof wil spaarzaam met de solidariteitsbetuiging omspringen. De minister-president wijst erop dat „als we dit nu gaan doen, dat we dan ook voor onszelf de vraag hebben opgeworpen, hoe lang blijven we dat dan doen, wanneer doen we dat dan, ook in volgende omstandigheden”.

„Iedereen die wil moet het natuurlijk doen”, tekende Schoof wel aan in het Kamerdebat over de Prinsjesdag-plannen van zijn kabinet. Hij gaat nog overleggen met de andere ministers met wie hij een gebouw deelt of zij misschien wel de Israëlische vlag willen hijsen.

Wie de verslagen nog eens terugleest van de edities 2022 en 2023 van Prinsjesdag kan het niet ontgaan: niet de fans die langs de route stonden om een glimp van de koning op te vangen, maar vooral de demonstranten trokken de aandacht.
Dit jaar was het anders. Meer vrolijk publiek, minder demonstranten. Geen gefluit, maar gezwaai toen de koetsen voorbijkwamen. Hoe valt die omslag te verklaren?

Lees ook

Waarom dit jaar geen boegeroep op Prinsjesdag?

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) wacht nog op informatie over de mogelijkheid voor gemeenten om zelf langdurige asielopvang te organiseren. Donderdag werd bekend dat zo’n tien gemeenten dit overwegen. De VNG wil van asielminister Marjolein Faber meer weten over de juridische, praktische en financiële kant hiervan.

Volgens de spreidingswet, die zorgt voor een betere verdeling van asielzoekers in het land, kunnen gemeenten zelf locaties exploiteren. Onder meer Staphorst gaf aan hier onderzoek naar te doen. De VNG vroeg de minister deze zomer voor 1 september meer duidelijkheid te geven, maar volgens een VNG-woordvoerder is aangegeven dat dit nog wel even kan duren.

De VNG ziet in dat gemeentelijke exploitatie van opvanglocaties aantrekkelijk kan zijn, omdat gemeenten zo het proces van opvang tot en met integratie naar eigen inzicht kunnen vormgeven. Gemeenten moeten voor 1 november aangeven hoe ze de opvang volgens de spreidingswet gaan organiseren. Daarom is het volgens de VNG „essentieel” dat het ministerie snel duidelijkheid geeft over alle mogelijkheden voor opvang in eigen beheer.

Premier Dick Schoof zal op 7 oktober aanwezig zijn bij een herdenking van de terreuraanval van Hamas, die dan een jaar geleden is. Dat zei hij in het debat over de kabinetsplannen. „In Nederland zal het kabinet daar op gepaste wijze bij stilstaan en de aanslag herdenken, en ik zal ook zelf bij de officiële herdenking georganiseerd door de Israëlische ambassade en het Centraal Joods Overleg aanwezig zijn.”

Daarop ontstond een discussie over het kabinetsstandpunt rond Israël en de Palestijnse gebieden. Stephan van Baarle (DENK) drong aan op meer aandacht voor oorlogsmisdaden die de Israëlische regering volgens hem pleegt in Gaza, terwijl PvdD-leider Esther Ouwehand zich verbaasde over de Nederlandse onthouding bij een stemming in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Een meerderheid van de VN-lidstaten steunde woensdag een resolutie die eist dat Israël binnen twaalf maanden „zijn illegale aanwezigheid in de bezette Palestijnse gebieden” beëindigt.

Schoof bleef dicht bij het regeerprogramma, waarin staat dat Nederland blijft streven „naar een duurzame oplossing die door beide partijen wordt gedragen, waarbij het uitgangspunt de tweestatenoplossing blijft”. Net als het vorige kabinet dringt Schoof aan op een staakt-het-vuren.

Premier Dick Schoof is het niet eens met de harde kritiek uit de oppositie dat Nederland een flater slaat met het „briefje” dat het woensdag stuurde aan de Europese Commissie over een opt-out als het om migratieregels gaat. Er is in het kabinet expliciet over de brief en de timing van de brief gesproken, zei hij in debat met de Tweede Kamer. „Dat hebben we zorgvuldig gedaan, professioneel gedaan, en dat hebben we ook verantwoord gedaan.” De missie van zijn kabinet is niet kansloos, stelde de premier.

Op verzoek van Geert Wilders wil premier Dick Schoof nadenken over manieren om mannen in de dienstplichtige leeftijd in Oekraïne te houden. Het „wringt” de PVV-leider dat „tienduizenden” van deze mannen in Nederland zijn, terwijl de Oekraïense regering ze liever in hun thuisland heeft om te dienen in het leger of te helpen bij de wederopbouw. „Ik denk dat het heel normaal is dat als je land in oorlog is, dat je helpt om je eigen land te verdedigen”, vindt Wilders.

Het kabinet weet nog niet of het zelf de andere EU-lidstaten gaat vragen om het EU-verdrag zo te wijzigen dat Nederland uitgezonderd wordt van de Europese migratieregels, erkent premier Dick Schoof. „Onze focus ligt op kortetermijnmaatregelen en eerste prioriteit is wat we nationaal willen doen”, zei de minister-president in het Kamerdebat over de Prinsjesdag-plannen van zijn kabinet.

Asielminister Marjolein Faber schreef de Europese Commissie woensdag dat Nederland zo’n zogeheten opt-out voor het migratiebeleid wil. Maar „we beraden ons nog of we zelf een verdragswijziging gaan aanvragen”, aldus Schoof. Hij sluit niet uit dat het kabinet afwacht tot het verdrag sowieso eens op de schop gaat, wat volgens vriend en vijand niet gauw te gebeuren staat. Het veranderen van de basisregels van de EU geldt als een haast onmogelijke klus, omdat er maar één regering of parlement nodig is om dat te blokkeren.

Op verzoek van Geert Wilders wil premier Dick Schoof nadenken over manieren om mannen in de dienstplichtige leeftijd in Oekraïne te houden. Het „wringt” de PVV-leider dat „tienduizenden” van deze mannen in Nederland zijn, terwijl de Oekraïense regering ze liever in hun thuisland heeft om te dienen in het leger of te helpen bij de wederopbouw. „Ik denk dat het heel normaal is dat als je land in oorlog is, dat je helpt om je eigen land te verdedigen”, vindt Wilders.

In gesprek met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky merkte Schoof dat de Oekraïense president „buitengewoon voorzichtig” was om de dienstplichtige mannen met dwang naar hun moederland te halen. De premier vindt dat „een verstandige lijn”. Wilders nam geen genoegen met dat antwoord. „Je kan ook beleid voeren om ze te stimuleren om daarnaartoe te gaan”, zei hij tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. „Tussen niks doen en dwang zit toch een heel grijs veld dat de moeite waard is om te onderzoeken.”

De premier zegt dat hij daar „vanzelfsprekend” samen met Oekraïne over wil nadenken. Maar hij zegt ook dat de tijdelijke richtlijn die regelt dat gevluchte Oekraïeners hier recht hebben op opvang, medische zorg, werk en onderwijs onverminderd blijft gelden voor alle inwoners van het land.

Het mensbeeld van premier Dick Schoof is „niet leidend voor de opvatting van dit kabinet”. Dat antwoordde hij in het debat over de kabinetsplannen op vragen van Laurens Dassen (Volt). Over zijn eigen mensbeeld liet Schoof niet veel meer los dan „dat is een mensbeeld dat zich ongetwijfeld in 67 jaar heeft gevormd”.

„Wat leidend is voor de opvatting van het kabinet is datgene dat vanuit de vier fracties wordt aangedragen, althans vanuit het hoofdlijnenakkoord”, aldus Schoof. „En zoals we hier vanuit het kabinet, vanuit ongetwijfeld vele verschillende achtergronden, proberen dat te overbruggen.” Bij het samenbrengen van die „visies” wil Schoof „een zekere pragmatiek betrachten”. Te veel partijpolitieke discussies in het kabinet wil hij vermijden.

Dassen was teleurgesteld in dat antwoord, en met hem Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA). „Voor het eerst hebben we een minister-president die ongetest en onbekend is”, zei de oppositieleider. Normaal gesproken is de premier de leider van de grootste coalitiepartij met wie kiezers al kennis hebben kunnen maken in de verkiezingscampagne, legde hij uit. „En daarom wil ik zo graag weten wat u, Dick Schoof, wat u vindt.”

Als de premier zich alleen opstelt als uitvoerder van het door PVV, VVD, NSC en BBB uitgevoerde beleid „wordt toch Geert Wilders gezien als de leider van dit land” als de leider van de grootste partij, redeneert Timmermans.

Maar Schoof lijkt zijn eigen mensbeeld minder belangrijk te vinden dan de twee oppositiefracties. „De kiezer vraagt niet zozeer naar mijn mensbeeld, maar naar datgene waar het kabinet voor staat. En waar het kabinet voor staat, is het oplossen van de problemen die we heden ten dage ervaren als grote problemen.”

Premier Dick Schoof heeft beloofd donderdag tussen 14.00 en 15.00 uur ambtelijke stukken te delen over het plan om met noodwetgeving een deel van de asielregels buiten werking te stellen. De Kamer had daarop aangedrongen.

„Ik geef eerlijk toe dat ik enigszins verrast was door het debat”, zei Schoof. Hij was „in de volle veronderstelling” dat het gebruikelijk is om nog geen stukken met de Kamer te delen als het kabinet nog geen besluit heeft genomen.

De stukken die de premier over enkele uren deelt, zijn van „de meest betrokken departementen”, namelijk Binnenlandse Zaken, Migratie en Justitie. „Dat doen we allemaal heel snel”, waarschuwde Schoof alvast. „Het kan zijn dat er stukken bij andere departementen zijn. Daarvoor verontschuldig ik me reeds bij voorbaat.”

Het debat over de kabinetsplannen is kort geschorst om te wachten op documenten van het kabinet over het plan om asiel-noodwetgeving in te zetten. Een deel van de Kamer wilde langere tijd wachten, en een deel wilde alvast beginnen aan het debat terwijl het kabinet naar stukken zoekt.

„Ik voel ook wel iets voor de gedachte om te schorsen tot twaalf uur, en dan te kijken wat de minister-president heeft weten te produceren”, stelde Kamervoorzitter Martin Bosma voor. Daarop mompelde Schoof terwijl de microfoon nog aan stond: „Tsjongejongejonge, werkelijk niet te geloven dit.”

De Tweede Kamer eist toch de adviezen op van ambtenaren en juristen aan het kabinet over de voorgenomen crisismaatregelen om het asielbeleid aan te scherpen. Premier Dick Schoof weigerde die te delen omdat er nog geen besluit over zou zijn gevallen, maar de Kamer legt zich daar niet bij neer.

Ook regeringspartij NSC steunde het herhaalde verzoek. Het grote debat over de Prinsjesdag-plannen moet daarom even wachten totdat het kabinet op het verzoek is ingegaan.

Een groot deel van de oppositie wil niet verdergaan met het debat over de kabinetsplannen voordat het kabinet stukken deelt over de juridische adviezen die het heeft gekregen over het plan voor een noodwet om asielzoekers te weren. Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) vroeg woensdag om die stukken, maar kreeg donderdagochtend van het kabinet te horen dat die er niet komen tot het noodbesluit is genomen. „Zolang die stukken er niet zijn, kunnen we niet beginnen aan dit debat”, aldus Timmermans, en een reeks andere fracties viel hem bij.

Ook Nicolien van Vroonhoven (NSC) voegt zich bij oproepen van de oppositie om juridische adviezen te delen over het voornemen om een asiel-noodwet te gebruiken. „Ik zeg twee woorden: artikel 68 van de grondwet.” Daarin is het recht op informatie van parlementsleden vastgelegd. Na Van Vroonhovens uitspraak klinkt geroffel op de oppositiebankjes.

Premier Dick Schoof wil de juridische analyse die ten grondslag ligt aan het inzetten van het noodrecht om asielmaatregelen te nemen nog niet delen. De Tweede Kamer had erom gevraagd, maar het besluit erover is „nog niet afgerond”, aldus de premier. In de brief die hij hierover stuurt, wordt ook duidelijk dat het kabinet deze informatie pas wil delen nadat het besluit is genomen.

Schoof zegt namelijk toe de Kamer „per brief te informeren na afronding van de besluitvorming en de gevraagde stukken dan bij te voegen”.

Premier Dick Schoof zal op de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen tekst en uitleg moeten geven aan de Tweede Kamer over de voorgenomen asielcrisiswet. Dat voornemen leidde tot veel rumoer tijdens de eerste dag van de politieke beschouwingen. Vooral coalitiepartij NSC kreeg het zwaar te verduren.