De recente brand in de manege in Zeewolde bevestigt het weer eens: stalbranden maken veel emoties los. Zeker bij paarden is dat het geval, vanwege de sterke band die eigenaren met hun dieren hebben. Voor velen geldt dat paarden knuffelbaarder zijn dan bijvoorbeeld kippen.

Toen landbouwminister Piet Adema begin dit jaar de Tweede Kamer informeerde over stalbranden, stond hij uitvoerig stil bij die emoties. In januari was in het Gelderse Puiflijk een pluimveestal in brand gevlogen, waarbij 50.000 kippen de dood vonden.

„Dit is een verschrikkelijke gebeurtenis, in de eerste plaats voor de dieren, maar ook voor alle betrokkenen”, aldus de bewindsman. „Iedere stalbrand en ieder dodelijk dierlijk slachtoffer is er één te veel, en bevestigt de noodzaak van voortvarend, daadkrachtig en effectief beleid.”

Halvering

De vraag is of dat beleid in de praktijk ook zo krachtig en effectief is. De minister zet in op een halvering van het aantal stalbranden én dierlijke slachtoffers in 2026 ten opzichte van het jaar 2020. Dat wordt nog een enorme klus, want de trend laat allerminst een daling zien van stallen die vlam vatten.

De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), die de stalbranden diepgaand onderzocht, constateert dat van 2012 tot en met 2020 jaarlijks gemiddeld 37 stalbranden plaatsvonden. Jaarlijks had dit gemiddeld 143.000 dode dieren tot gevolg, met name varkens en kippen. Sinds 2020 is die trendlijn niet omgebogen: in 2021 waren er 35 stalbranden, een jaar later 42 en in 2023 waren het er 43.

Oorzaak

De oorzaak van de branden is lang niet altijd te achterhalen. Wat er wel uit springt volgens het Verbond van Verzekeraars is falende elektra, met kortsluiting als gevolg. De agrarische verzekeraars dringen er daarom op aan dat elektrische installaties vaker worden gekeurd.

De minister heeft een dergelijke verplichte keuring ook aangekondigd, maar die moet nog ontwikkeld worden. Het duurt waarschijnlijk nog jaren voordat zo’n keuring wettelijk van kracht is. Zowel de verzekeraars als de rijksoverheid zetten daarom voor dit moment vooral in op preventie en gedragsverandering.

„Zorg dat je bedrijf er netjes bij ligt en vervang die kapotte lamp direct” - Hilko Ellen, onderzoeker

Ook gebruiken boeren nogal eens een slijptol of een lasapparaat in hun stal. De vonken die bij die werkzaamheden ontstaan, kunnen makkelijk een stalbrand veroorzaken. Voor de hand liggende preventieve maatregelen zijn het installeren van brandblusapparatuur en een grotere voorzichtigheid van boeren.

Het gedragsonderzoek onder veehouders, uit te voeren door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, moet meer inzicht bieden in de vraag waarom die preventie tot dusver weinig heeft opgeleverd om het aantal stalbranden te verminderen.

Kritiek

De Onderzoeksraad voor Veiligheid kijkt al jaren naar het fenomeen van stalbranden en is kritisch op zowel de boeren als de overheid. Aanbevelingen uit het rapport van 2021 zijn niet of nauwelijks opgevolgd, stelde de OVV vast in een vervolgrapport in oktober 2023. „Veehouders gaan ervan uit dat een stalbrand hen niet overkomt en investeren daarom niet in de brandveiligheid van hun stallen”, was de kritiek.

Ook de voortdurende onzekerheid rond het stikstofbeleid, maakt dat veehouders nog wachten met investeringen. De nieuwbouw van stallen die brandveiliger zijn, blijft uit. De OVV dringt aan op een „nieuwe, meer resultaatgerichte aanpak” om het aantal stalbranden omlaag te brengen.

Compartimentering

Hilko Ellen, onderzoeker bij Wageningen University Research, volgt het dossier van de stalbranden al jaren en adviseert op dit onderwerp. Hij is sceptisch over „de harde belofte” van de minister om het aantal stalbranden in 2026 te halveren. „Dat wordt lastig”, zegt Ellen. „Het risico op branden is aanzienlijk, dus zullen er onvermijdelijk stalbranden blijven bestaan.”

Lees ook

Familie Beek herbouwt afgebrande kippenstal

Vooral bestaande gebouwen en stallen zijn niet makkelijk brandveiliger te maken. Wat wel kan helpen is alertheid op het menselijk handelen. „Zorg dat je bedrijf er netjes bij ligt en vervang die kapotte lamp direct”, is zijn advies. Verder helpt een „visuele keuring” van de stal op brandveiligheid, in afwachting van de aangekondigde wettelijke plicht om de elektrische installaties in de stal te laten keuren op brandveiligheid.

Voor nieuw te bouwen stallen kan wel voldaan worden aan strengere eisen van brandveiligheid, zegt Ellen. „Denk aan het aanbrengen van compartimenten in een stal, met een maximum aan dieren per compartiment.”