U houdt zich al langere tijd bezig met de 82 preken van Bernardus over het Hooglied. Wat doet dat met u? En wat is de boodschap ervan?

„Deze Hoogliedpreken houden mij bezig als literatuurwetenschapper en als vertaler. Bernardus blijft een van de grootste schrijvers uit de christelijke traditie, niet alleen vanwege zijn technische en literaire vaardigheden, maar vooral omdat hij die volledig in dienst stelt van zijn doel. Hij wil de lezer richting geven om mens te worden in het spoor van Christus. Of dit bezig zijn met Bernardus ook mijn persoonlijke levensovertuiging gevormd heeft? Het heeft mij in elk geval de diepgang van het christelijke denken en de veelomvattende complexiteit van het christelijke mensbeeld in de middeleeuwen leren zien en omarmen.

Achter deze Hoogliedpreken ligt de diepere betekenis van de annunciatie, de aankondiging van de geboorte van Jezus Christus. Ieder mens heeft de roeping op een eigen manier zwanger te worden van het Woord en dit in het eigen leven vorm te geven. Het Hooglied biedt Bernardus daarvoor de gepaste beeldspraak: de mens moet eerst bruid van het Woord zijn om zwanger van het Woord te mogen worden en moeder van het Woord te kunnen zijn.”

„De mens moet eerst bruid van het Woord zijn om zwanger van het Woord te mogen worden en moeder van het Woord te kunnen zijn ” - Wim Verbaal, vertaler

Bernardus was een mysticus. Calvinisten kunnen niet zo goed uit de voeten met mystiek. Wat is ’t precies?

„Mystiek is een problematisch begrip. Zelf zou ik Bernardus nog geen mysticus noemen. Mystiek betreft vooral een ander soort belevingswereld die in de dagelijkse realiteit binnenbreekt, al dan niet bewust opgeroepen. De overlevering zegt over Bernardus dat hij visioenen en mystieke ervaringen heeft gehad, hoewel hij daar zelf nergens iets over zegt. Zelf vaart hij heftig uit tegen mensen die een beroep op visioenen doen om bepaalde zaken te bewijzen. Mogen we Bernardus in zijn Hoogliedpreken als een mysticus beschouwen? Als mystiek geïdentificeerd wordt met belevingskennis, met een kennis die opgebouwd is uit ervaring, dan kan dit zeker opgaan. Bernardus probeert inderdaad de ervaring van zijn lezers te sturen, maar hij doet dit op sterk rationele wijze.” __

Bernardus had invloed op reformatoren en nadere reformatoren. Op welke manier?

„Ik ben geen specialist in de Reformatie en in reformatorische bewegingen. Luther beschouwde Bernardus graag als „de heilige of goddelijke Bernardus”. Zowel voor reformatoren als voor Bernardus zelf blijft de kern natuurlijk bestaan uit Christus en uit het Woord van God zoals het verkondigd is in de Bijbel.”

Luther noemt Bernardus „de grootste van alle kerkleraars”. Toch was Bernardus een vereerder van Maria en bleef hij de paus trouw. Wat nu?

„Ik begrijp dat dit voor protestanten een probleem is. Voor Luther bleef Bernardus de ”Sanctus Bernardus”. Hier spreekt Luthers grote bewondering voor hem uit. Ik vermoed eerlijk gezegd dat deze sympathie niet wederzijds zou zijn geweest. Dit heeft in eerste instantie te maken met het belang dat Bernardus veel meer dan Luther hecht aan nederigheid en gehoorzaamheid. Dat verklaart ook Bernardus’ gehoorzaamheid aan de paus. Dat betekent echter nog niet dat hij zich kritiekloos aan de paus onderwierp.”

Hoe verhoudt zich in deze Hoogliedpreken de rede tot de mystiek, of de ratio tot de ervaring?

„Ik zou deze typeringen anders formuleren, zou de rede tegenover de ervaring zetten en de ratio tegenover de wil. Het gaat Bernardus erom de mens als totaliteit te vormen, en dat kan in zijn ogen alleen door de ziel te vormen. Daarom zijn deze preken ook niet bedoeld als eenmalige lectuur, maar vragen ze om voortdurend opnieuw gelezen te worden.”