In Portugal heeft de Socialistische Partij (PS) de absolute meerderheid in het parlement verworven en de nieuwe premier heet Socrates. De socialisten kunnen rekenen op 120 van de 230 zetels in het parlement, zo blijkt uit de uitslag van de verkiezingen van zondag. Het is de grootste zege van de socialisten sinds het herstel van de democratie bij de Anjerrevolutie in 1974.

Een van de eerste dingen die kunnen volgen, is de realisering van een nieuw abortusreferendum. De nieuwe premier, Socrates, beschouwt zich als een liberaal voorzover het zijn visie op het homohuwelijk en de wetgeving over abortus betreft. Portugal, waar de rooms-katholieken vanouds veel invloed hebben en waar 90 procent van de bevolking (10 miljoen) nominaal rooms-katholiek is, heeft een van de strengste abortuswetten van Europa.

Momenteel is abortus alleen toegestaan wanneer de zwangere vrouw in levensgevaar verkeert. Ook is abortus geoorloofd als de fysieke of psychische gezondheid van de vrouw op het spel staat. Verder mag een vrouw zich laten aborteren als ze is verkracht of wanneer er iets ernstig mis is met de ongeboren vrucht. Na twaalf weken is abortus onder alle omstandigheden verboden. Vrouwen die een illegale abortus ondergaan, kunnen drie jaar gevangenisstraf krijgen. Abortusartsen en -verpleegkundigen riskeren hoge gevangenisstraffen.

Toch is er jaarlijks sprake van naar schatting 20.000 tot 40.000 abortussen in het land. Geen wonder dat het abortustoerisme naar Spanje in trek is. Per jaar trekken zo’n 9000 vrouwen de grens over om zich in het buurland te laten aborteren.

In 1998 is er in Portugal een referendum geweest over abortus. Maar de voorstanders van vrije abortus (tot in de tiende week van de zwangerschap) verloren de volksraadpleging. Een nipte meerderheid van 50,9 procent wilde abortus in het wetboek van strafrecht houden.

Socrates heeft beloofd nog een keer een abortusreferendum te houden. De nu oppositionele sociaal-democraten hebben tijdens hun campagne ook laten weten niet tegen een nieuw referendum te zijn. De communisten en het linkse blok hebben druk uitgeoefend op de socialisten om, eenmaal op het pluche, aan de wet te sleutelen.

In september bleek uit een onderzoek dat driekwart van de bevolking voorstander is van een nieuw referendum. Drie op de vier Portugezen vinden dat abortus-provocatus gelegaliseerd zou moeten worden.

Abortus uit het strafrecht halen is hetzelfde als de doodstraf weer invoeren, vinden daarentegen behoudende Portugezen. Vanouds heeft de Rooms-Katholieke Kerk, die in Portugal domineert, een standpunt tegen abortus ingenomen. Maar de kerk heeft sinds de jaren zestig van de vorige eeuw een kaalslag te verduren gehad, net als in rooms-katholieke landen als Spanje en Italië. Het kerkbezoek is dramatisch teruggelopen en het geboortecijfer is in Portugal gedaald tot 1,4.

In de grondwet van 1976 is het recht op contraceptie (het bewust verhinderen van de conceptie) opgenomen: een stap naar de moderniteit. En zo dreigt Portugal op ethisch gebied te worden als alle andere Europese landen.

Overigens moet José Socrates hard aan de slag om zijn beloften waar te maken. De nieuwe premier is niet bijzonder populair onder de Portugezen. Hij is in zijn politieke loopbaan meerdere malen in opspraak geraakt, onder meer bij een omkoopschandaal uit de periode 1999-2002, toen hij minister van Milieu was in de regering van partijgenoot Antonio Guterres.

Socrates, afgestudeerd als ingenieur, heet voluit José Socrates Carvalho Pinto de Sousa. Als minister van Milieu onder Guterres trok hij vooral de aandacht met zijn plan om fabrieken te bouwen voor het verbranden van giftige afvalstoffen. Na hevige protesten moest hij van het project afzien.

In september vorig jaar koos de Socialistische Partij hem met overweldigende meerderheid tot partijleider. De gescheiden Socrates, die twee kinderen heeft, loopt er tot in de puntjes verzorgd bij en wordt ook wel ”Meneer Armani” genoemd.

Hij geldt als een man van het midden en pragmaticus. Hij noemt zichzelf een socialist. „Mitterrand is een mythe geweest, maar mijn bron van inspiratie zijn de Noord-Europese landen”, zei hij in een interview. Hij ontleent zijn politieke identiteit niet aan zijn socialistische buurman Zapatero, die vorig jaar in Spanje aan de macht kwam, maar wil meer in de geest van Blair als een „vernieuwer” en „hervormer” opereren.

Op het terrein van het buitenlandse beleid treedt Socrates in de voetsporen van zijn voorgangers. Er zal weinig veranderen met betrekking tot de Europese Unie, Latijns-Amerika (met name Brazilië) en de Verenigde Staten. Zo zal Socrates zijn in Irak gestationeerde manschappen niet terugtroepen, iets wat Zapatero wel meteen deed nadat hij premier werd.

Socrates heeft echter zijn handen vol aan het binnenland. Volgens sommigen verkeert Portugal in de ernstigste politieke en economische crisis ooit. „We weten niet meer wat voor een land we zijn, noch wie ons vertegenwoordigt. Als Portugal als product te koop zou zijn, zou geen Portugees het kopen, zelfs niet als hij geld toe zou krijgen”, aldus de commentator van de krant Semanario Economico.

Socrates wil meer arbeidsplaatsen creëren door meer geld uit te trekken voor technologische ontwikkeling en onderwijs. Verder is hij van plan te bezuinigen door fors te snijden in het ambtenarenapparaat. Ingrijpende sociaal-economische hervormingen zijn volgens hem nodig om de Portugese economie van nieuwe impulsen te voorzien.

Ingrepen zullen echter zeker op verzet stuiten van de machtige vakbonden en andere belanghebbenden en daarom zal het ongetwijfeld een hete zomer worden in het toch al warme Portugal.