De timing is wat ironisch. Precies vijftig jaar geleden vond in Portugal de Anjerrevolutie plaats: een grootschalige opstand van socialistische militairen tegen een gewelddadig, autoritair regime. Duizenden Portugezen gingen destijds de straat op. Maar zo enthousiast over het socialisme als toen zijn de Portugezen allang niet meer.

Het land had de afgelopen acht jaar een socialistische regering, en kampt inmiddels met economische en vertrouwens-
problemen, waardoor veel Portugezen teleurgesteld het stemhokje in zullen gaan. Áls ze al gaan. Bij verkiezingen in 2019 en 2022 kwam de helft van de kiezers niet opdagen.

De desillusie is een mogelijke verklaring voor de snelle opkomst van het radicaal-rechtse Chega (Genoeg), onder leiding van de 41-jarige André Ventura. De partij bestaat pas vijf jaar, maar is de afgelopen weken omhooggeschoten in de peilingen en zit nu rond 20 procent van de stemmen. Chega neemt het op tegen de wankelende Socialistische Partij en de Democratische Alliantie, geleid door de centrumrechtse Sociaal Democratische Partij. Zij moeten hun best doen om het vertrouwen van de Portugese kiezer terug te winnen. Vier kwesties staan deze verkiezingen centraal.

Pijnlijk corruptieschandaal

Portugal moet zondag naar de stembus vanwege een corruptieschandaal rond de socialistische premier António Costa. In november vorig jaar viel diens kabinet, omdat hij betrokken zou zijn bij een schimmige deal rondom groene-energieprojecten. Costa zou hebben verdiend aan een datacentrum, waterstofprojecten en lithiummijnen in het noorden van Portugal.

De aanklager wist het zeker; op afgeluisterde opnames over de deal viel de naam Costa. Bij het doorzoeken van ministeries vond de politie in november in totaal 75.800 euro aan cash, netjes verdeeld in envelopjes. De premier bood zijn excuses aan, maar zei ook een schoon geweten te hebben.

Later bleek het bewijs toch minder sterk. Op de opnames werd niet de naam van premier Costa genoemd, maar die van minister van Economische Zaken António Costa Silva.

Het onderzoek tegen de premier loopt nog, maar hij lijkt gevrijwaard van schuld. Desondanks liep het toch al wankele imago van de beide Costa’s, de Socialistische Partij en het kabinet een behoorlijke deuk op. De premier beloofde buitenlandse investeerders dat het goed boeren bleef in Portugal, maar ook de economie kreeg een knauw.

Artsen verlaten het land

„Onze gezondheid kan niet wachten op de verkiezingen”, zei de voorzitter van de Portugese orde van artsen al in november 2023, na het aftreden van António Costa. Net als in andere Zuid-Europese landen is de gezondheidszorg ook in Portugal een groot probleem: ziekenhuizen en medische kantoren kampen met grote personeelstekorten en lange wachtlijsten. Veel jonge artsen maken de overstap naar de private sector of vertrekken naar het buitenland.

Luis Montenegro, de leider van de centrumrechtse Sociaal-Democraten, beloofde vorige maand alle medicijnen voor arme ouderen en chronisch zieken te betalen – een poging om twijfelende kiezers weg te snoepen van Chega, dat ook onder ouderen populair is.

Huizencrisis

In de afgelopen acht jaar is, onder het leiderschap van Costa, een huizencrisis ontstaan. De prijs van woningen is meer dan verdubbeld. Duizenden mensen protesteerden de afgelopen maanden in hoofdstad Lissabon en havenstad Porto. Ze zijn tegen het ongeremde toerisme en de nomadenvisa, die digitale nomaden en vrije geesten lokten, maar tegelijkertijd de huizenprijzen zo opdreven dat de Portugezen ze zelf niet meer kunnen betalen.

Vooral jongeren zijn daar de dupe van. Het aantal Portugese jongeren dat een huis bezit is over een periode van twee generaties met 50 procent afgenomen.

Maar ook huren is bijna onmogelijk geworden. In Lissabon is de gemiddelde huur voor een tweekamerappartement 1530 euro per maand, terwijl het minimumloon 820 euro is. Het plaatst jongeren voor een wrange keuze: bij hun ouders blijven wonen, een smak geld neertellen voor een klein appartementje of het land verlaten.

Portugese PVV

Zijn beloften over het betalen van medicijnen, zoals gedaan door de centrumrechtse Sociaal-Democraten, genoeg? Als het radicaal-rechtse Chega blijft stijgen in de peilingen, kan er in Portugal een politieke situatie ontstaan die lijkt op de Nederlandse. Als leider van een soort Portugese PVV mag André Ventura dan een regering met centrumrechts proberen te vormen. Centrumrechts sluit vooralsnog Chega uit als coalitiepartner, maar de vraag is of dat ook na de verkiezingen zo blijft.

Voor de socialisten is het de vraag of het ze lukt hun imago deze week nog een beetje op te poetsen. De socialisten proberen hun nieuwe kandidaat, Pedro Nuno Santos, te presenteren als een frisse wind, maar of de kiezers dat geloven is de vraag – hij is al lid van de partij sinds zijn veertiende en diende in alle kabinetten van Costa.