De Russen zullen waarschijnlijk nauwelijks nog grote terreinwinst kunnen boeken (laat staan Kyiv bereiken) maar de Oekraïners zullen er evenmin makkelijk in slagen om de al verloren gedeelten terug te veroveren.

De verleiding is dan ook groot om een nieuwe grenslijn te trekken langs het huidige front. Het probleem daarmee is echter dat het geen oplossing is. ”Wij” blijven onveranderd tegenover ”zij” staan.

Hoe kon het anders?

Wat had er achteraf anders gemoeten en hoe dan? Die vraag staat centraal in het boek ”How to Fight a War” (2023) van de Britse oorlogsonderzoeker Mike Martin. Hij gaat na hoe basale oorlogsvoering en militaire wetenschap er eigenlijk uitzien. En dat is hard nodig, want het grote publiek heeft daar geen flauw benul van, opgegroeid als de meesten van ons (inclusief ikzelf) zijn in een tijd van vrede.

Echte experts zijn dun gezaaid, maar Martin is een van hen. Een van de grootste eyeopeners van zijn boek is dat oorlog niet in eerste instantie draait om de aantallen tanks, straaljagers en raketten. Moraal, training en strategie zijn veel belangrijker, betoogt Martin. Want oorlog is in zijn aard psychologisch van karakter. Als je er niet meer van overtuigd bent waarom je dat stuk land ook alweer wilde hebben, kun je het wel vergeten.

Moraal

Toegepast op de oorlog in Oekraïne verklaart dit deels waarom het oorspronkelijke Russische doel om Kyiv in te nemen niet kon worden behaald. De moraal onder de Oekraïense troepen (die vechten voor hun eigen land) is veel hoger dan die onder de Russen (die moeten vechten voor een tamelijk vaag groot-Russisch idee en voor „denazificatie” van een buurland).

Het begint dus allemaal met de software, de zachte kant van oorlogsvoering. Is die op orde, dan gaat de hardware (de tanks, straaljagers, moderne technologie) een verschil maken. De westerse wapenleveranties aan Oekraïne zijn dus van levensbelang, maar alleen zolang die wapens gebruikt worden door een leger dat weet waarom en hoe het moet vechten.

Het grote probleem is: het duurt te lang allemaal. „Oorlogen moeten zowel overtuigend als snel gewonnen worden”, analyseert Mike Martin in een interview. Beide aspecten zijn belangrijk. Duurt het te lang, dan wordt er doorgaans enorme verwoesting aangericht. En is de uitkomst niet overtuigend, dan zal er niet lang daarna wéér oorlog komen. „Het heeft geen zin om even snel een oorlog te voeren terwijl er geen geopolitieke kwesties door worden opgelost.”

Lees ook

Joelia Navalnaja: „Pak Poetin aan zoals je de maffia bestrijdt”

Denk aan Napoleon

Het bevriezen van de oorlog in Oekraïne is dus hooguit een tijdelijke oplossing omdat het Poetin beloont. „Ik heb er geen enkele twijfel over dat we dan over vijf jaar weer oorlog aan het voeren zijn in Oost-Europa tegen Rusland”, denkt Martin. „Als hij de voordelen van zijn agressie ziet, zal dat leiden tot meer agressie.”

Een beslissende overwinning is nodig. De moderne Europese geschiedenis reikt daar sterke argumenten voor aan. Napoleon kon, na half verslagen te zijn, in 1815 weer terugkeren op het strijdtoneel. Het was pas over met zijn macht toen zijn leger beslissend werd verslagen en gedemilitariseerd.

En de Tweede Wereldoorlog kon stoppen doordat Duitsland bijna letterlijk werd platgewalst door de geallieerden. Hetzelfde geldt voor Japan, dat zich na de atoombommen op Nagasaki en Hiroshima met zo veel overmacht zag geconfronteerd dat het feitelijk geen keus meer had.

Dictator zonder scrupules

Onderhandelen met Rusland is zo bezien dus geen oplossing. Ook deskundige Rob de Wijk, die als exponent van de zogeheten realistische school eerder openstond voor besprekingen met Rusland, lijkt daar nu genuanceerder over te denken. „Iedereen die pleit voor onderhandelingen moet zich afvragen hoe dat kan met een dictator zonder scrupules”, zei hij deze week op X.

Wraakuitoefening

Maar dan. Stel dat het lukt om Poetin alsnog af te schrikken op een manier die zo effectief is dat hij zich terug moet trekken. Wat dan? Kunnen wij en zij dan weer worden verzoend? Volgens Mike Martin zal dat voor een belangrijk deel afhangen van goed leiderschap. „Als je een oorlog beslissend hebt gewonnen, heb je alle macht. Maar hoe gebruik je die macht?”

Wraakuitoefening ligt op de loer. Grote leiders kunnen echter verder kijken dan de korte horizon van wraak. Zij begrijpen dat het rehabiliteren van hun vijanden en het herstellen van hun waardigheid ook in hun eigen voordeel is, omdat het bijdraagt aan langdurige vrede.

Het beste voorbeeld daarvan kent haast iedereen: het is de gebalanceerde manier hoe de geallieerden na de Tweede Wereldoorlog met Duitsland omgingen. Daardoor kon Duitsland zich (in tegenstelling tot na de Eerste Wereldoorlog) economisch snel herstellen en het vredige, welvarende en zelfs machtige land worden dat het nu is.

Kortom, een snelle westerse overwinning in Oekraïne lukt niet meer, twee jaar na de invasie. Maar een beslissende overwinning kan nog altijd worden gerealiseerd. Waarbij het zaak is om daarna Rusland niet te vernietigen en te vernederen, maar juist het land te helpen zijn waardigheid te hervinden. Zodat wij en zij in Europa niet altijd tegenover elkaar blijven staan.

Journalist Jacob Hoekman speurt in de geschiedenis naar antwoorden op weerbarstige vragen bij het nieuws