Wij|zij: Een bevroren conflict kan zomaar ontdooien

Wat waarschijnlijk gaat gebeuren, is dat de gevechten geleidelijk in intensiteit gaan afnemen. Doordat er moeheid optreedt bij de beide landen, of doordat de aanvoer van manschappen en materieel gaat stokken. Dat zie je nu al gebeuren. Als het inderdaad hier naartoe gaat in Oekraïne, komt er een situatie waarin het conflict bevroren wordt. Dat zou niet voor het eerst zijn: vooral Rusland heeft er een handje van om conflicten op die manier te beëindigen – of in feite dus juist niet te beëindigen. Want dat is het probleem met bevroren conflicten: als er redenen voor zijn, kan de dooi zomaar inzetten en kunnen de wapens weer worden opgepakt. Daarom zijn bevroren conflicten [een uitdaging voor de veiligheid in Europa](https://warsawinstitute.org/post-soviet-frozen-conflicts-challenge-european-security/). Voor het oog lijkt alles pais en vree, maar als de dooi inzet, blijkt opeens hoe onverzoenlijk de tegenstellingen onder de oppervlakte al die tijd waren. Hoe ziet zo’n bevroren conflict eruit? Daarvoor kun je natuurlijk kijken naar grote conflicten ver weg, zoals het conflict tussen India en Pakistan over de regio Kashmir. Of tussen China en Taiwan. Of tussen Israël en Palestijnen. Maar we kunnen ook veel dichter bij huis blijven. [De oostelijke rafelranden van Europa](https://www.jstor.org/stable/j.ctvdf0bmg) bestaan als het ware uit bevroren conflicten – en vele zijn net als die in Oekraïne een erfenis uit de Sovjettijd. Zo is er Transnistrië, het niet-erkende republiekje aan de oostkant van Moldavië, grenzend aan Oekraïne. De Russischsprekende bevolking daar was en is bang het onderspit te delven in de Moldavische politieke koers, die meer gericht is op Roemenië dan op Rusland. Uiteraard voelde Rusland zich geroepen om deze broeders en zusters in Transnistrië met raad en daad bij te staan. Verder zijn er de bevroren conflicten van de Kaukasus, en dan met name die in Abchazië en Zuid-Ossetië. Daar speelt een soortgelijk mechanisme. Horen Zuid-Ossetië en Abchazië bij Georgië? Delen van de bevolking zijn wel te porren voor de gedachte dat ze onder de Russen beter af zijn – opnieuw een sentiment dat vanuit Moskou graag wordt gevoed. Hoe komt het dat juist Rusland in al deze bevroren conflicten een rol speelt? Het antwoord is: omdat Rusland in al deze gebieden een geschiedenis heeft [die teruggaat op de Sovjettijd](https://www.marshallcenter.org/sites/default/files/files/2020-10/pC_V3N4_en-3_per_Concordiam_Staff.pdf). Rusland vindt dat het in die gebieden nog steeds iets te zeggen heeft en zet die mening kracht bij door feiten op de grond te creëren. Bijvoorbeeld door lokale opstandelingen te financieren of er militairen te stationeren. Je krijgt dan dus een situatie waar het land waar het conflict plaatsheeft (Oekraïne, Moldavië, Georgië) geen volledige zeggenschap meer heeft over het eigen grondgebied. Als de agressor om allerlei redenen niet kan winnen, maar het conflict belangrijk genoeg vindt, zal hij ervoor zorgen dat het een substantiële militaire aanwezigheid heeft in de conflictzone – direct of indirect. Het thuisland kan daar weinig tegen beginnen zonder een grootschalige oorlog te starten, en die waarschijnlijk te moeten verliezen. Daardoor gebeurt er niets en verdwijnt een oplossing langzaam maar zeker uit het zicht. Ziedaar het recept voor een bevroren conflict. ## Surreëel Maar het is niet alleen Rusland dat de neiging heeft om conflicten op die manier te bevriezen. Afgelopen zomer bezocht ik het voorbeeld in Europa dat, vind ik, het meest tot de verbeelding spreekt als het om bevroren conflicten gaat: Noord-Cyprus. Daar houdt nota bene een NAVO-land en kandidaat-EU-lid, te weten Turkije, sinds 1974 een deel bezet van een ander NAVO-land en EU-lidstaat, te weten Cyprus. Het gevolg is dat dwars door de Cypriotische hoofdstad Nicosia een militaire zone loopt waarbinnen alle gebouwen zijn verlaten. De laatste verdeelde hoofdstad van de wereld, wordt Nicosia wel genoemd. Het zijn surreële scènes. Dit conflict is intussen al zo lang bevroren dat er een zekere gemoedelijkheid is ontstaan. Er is zelfs een heus conflicttoerisme op gang gekomen. Je kunt, met je paspoort in de hand, makkelijk te voet oversteken van Cyprus naar Noord-Cyprus. Wie goed oplet, ziet echter dat er onder die gemoedelijkheid nog altijd veel spanning zit. Die wordt alleen al verbeeld door een enorme Turks-Cypriotische vlag die op de noordelijke Kyrenia-bergen is geschilderd. ”Ne Mutlu Türküm Diyene”, staat ernaast. ”Hoe gelukkig is degene die kan zeggen: Ik ben een Turk”. Af en toe zijn er kleine erupties, zoals vorige week, toen Amerikaanse jets boven het door Turkije bezette deel van Cyprus vlogen. In september hadden de Amerikanen al [een embargo op wapenverkoop aan Cyprus](https://www.aljazeera.com/news/2022/10/27/new-crisis-brewing-on-cyprus-after-us-lifts-arms-embargo) opgeheven – een embargo dat sinds 1987 gold. Turkije van zijn kant heeft de situatie evenmin gedemilitariseerd. Noord-Cyprus is zo groot als de provincie Overijssel, maar er zijn wél 35.000 Turkse militairen gestationeerd. Dat is typerend voor gebieden met bevroren conflicten: er is vaak sprake van een enorme militaire aanwezigheid. De moraal van het verhaal? Onderschat de potentiële vernietigende kracht van bevroren conflicten niet. Ook Oekraïne was tot 2014, toen Rusland de Krim innam, een bevroren conflict (al ging het er ook toen in de Donbas soms al heet aan toe). Toch bleven veel westerse ogen tot eerder dit jaar gesloten voor de ernst van de situatie. Je wilt niet dat zoiets opnieuw gebeurt bij andere bevroren conflicten. In het geval van India en Pakistan bijvoorbeeld zou dat kunnen uitlopen op een gigantische kernoorlog. Conflictbeheersing is daarom het toverwoord. Een bevroren conflict via diplomatieke middelen stevig onder nul houden is in explosieve contexten zo’n beetje het beste waar je op kunt hopen. Maar een echte oplossing is dat natuurlijk niet. _Journalist Jacob Hoekman speurt in de geschiedenis naar antwoorden op weerbarstige vragen bij het nieuws_

Wij|zij: Een bevroren conflict kan zomaar ontdooien

Buitenland | Wij|zij

RD.nl in uw mailbox?