Duurzame arbeid adelt
In het leven van mensen en binnen de samenleving neemt werk een belangrijke plek in. Waar we werken en hoe je beroep eruitziet, maakt deel uit van wie je wilt zijn. En je plek in de samenleving, hoe je je kunt ontwikkelen, geeft structuur en doel en zorgt voor sociale contacten.
Beroepen zijn net als veel andere dingen in het leven aan verandering onderhevig. Een lantaarnopsteker komt u niet meer tegen als eerbaar beroep. Ook de marskramer kennen we niet meer en de SRV-man ziet u nog maar sporadisch. Wel kennen we inmiddels de digitale besteller en de bezorger van boodschappen, zoals Picnic, of de lokale bezorgservice van de supermarkt. Uit mijn jeugd ken ik nog het beroep van de kolenboer, die het kolenhok van mijn oma op gezette tijden kwam bijvullen.
Beroepen komen en gaan. Ontwikkelingen in de arbeidsmarkt staan niet stil, heet dat. Door de digitale veranderingen, zoals kunstmatige intelligentie, voorspelt men ons dat niet alleen vele beroepen zullen veranderen, maar ook nieuwe beroepen zullen ontstaan, zoals het beroep data-analist. Hierdoor moet het (beroeps)onderwijs mee veranderen. Er worden immers nieuwe en andere beroepsvaardigheden vereist. Dit vergt ook een bijscholingsbehoefte bij vakbekwame docenten, die alle nieuwe ontwikkelingen moeten bijbenen.
De vele veranderingen in de samenleving op het gebied van digitale transformatie, maar ook duurzaamheid en circulaire economie, vragen vele praktische handen, zoals die in het voorbereidend en middelbaar beroepsonderwijs (vbo en mbo) worden opgeleid. Maar volgens mij wordt het erg lastig om voldoende vakbekwame mensen te vinden. In zowel het mbo als het hbo stromen namelijk steeds minder leerlingen in, omdat ze er simpelweg niet meer zijn of voor andere mogelijkheden kiezen. Het mbo heeft een krappe 40 procent van de 1,3 miljoen studerenden in Nederland. Het hbo is goed voor ruim 35 procent en de universiteit onderwijst de resterende 25 procent. Van de huidige werkende bevolking heeft meer dan 40 procent een mbo-diploma. Om de veranderingen in de landbouw, de zorg, de bouw, de metaalbewerking, de energiesector, enzovoort, in de komende jaren daadwerkelijk te kunnen uitvoeren, zijn de volle aandacht van en de samenwerking tussen werkgevers, onderwijsinstellingen en ook (lokale) overheden zeer nodig.
Nu zijn er genoeg andere grote vraagstukken in onze samenleving. Veel bedrijven die willen uitbreiden, krijgen geen extra elektriciteitsnetwerkaansluiting of kunnen hun zonnepanelennetwerk niet aansluiten. Dit heet met een moeilijk woord ”netcongestie”. Het betreft het overbelaste energienetwerk in Nederland, dat broodnodig moet worden uitgebreid. Dit probleem is de komende jaren echt prominent aanwezig. Men wendt nu veel arbeidsenergie en beleidscapaciteit aan om hierin te investeren.
Soms roepen ondernemers dat dit de economische groei voor de toekomst bedreigt. Ik zie dit echter als een op termijn oplosbaar probleem. Er zit voor die economische toekomst een echt groot en blijvender probleem in het gebrek aan vakbekwame beroepshanden op regionaal niveau. Dit probleem raakt de sociale duurzaamheid. Gezien de vergrijzing werkt straks ongeveer een kwart van de beroepsbevolking in de zorg. Bevolkingskrimp, regionale ontwikkelingen en toenemende diversiteit in de studentenpopulaties maken het steeds belangrijker dat mbo-scholen in hechte allianties met regionale partners werken aan sterk beroepsonderwijs. Om regio’s vitaal te houden en het mbo voor allen toegankelijk te houden, garandeert de overheid als basisvoorziening het mbo-onderwijs in de buurt. Specialistische opleidingen worden meer geconcentreerd.
Beroepsonderwijs op maat is daarom noodzakelijk. Daarin moet ruimte zijn om de inhoud en vormgeving van het onderwijs af te stemmen op de talenten, de drijfveren, de behoeften en het studietempo. Een leven lang leren vergt dat we nadenken over hoe studenten zich in hun latere leven kunnen blijven ontwikkelen en hoe zij daarvoor persoonlijke opleidingsbudgetten kunnen krijgen. Studenten worden in de toekomst breder opgeleid en ontwikkelen ook vakoverstijgende vaardigheden als kritisch denken, creativiteit en digitaal werken. Voor werkenden en werkzoekenden ligt de focus op voorbereiding op de arbeidsmarkt. Daarbij werken mbo-scholen in de regio met andere mbo-scholen (publiek en privaat), het bedrijfsleven en gemeentelijke overheden samen aan een vraaggestuurd onderwijsaanbod. Een voor iedereen toegankelijk, flexibel, toekomstbestendig, kwalitatief goed en arbeidsmarktrelevant beroepsonderwijs in iedere regio zie ik als een grotere uitdaging dan of we wel genoeg stroomvoorzieningen beschikbaar krijgen. Een goed opgeleide bevolking, die met persoonlijke ontplooiing en vreugde haar werk doet, bestrijdt ondeugden, verveling en armoede in de samenleving.
De auteur werkt bij de CHE en Nyenrode Business Universiteit.
