Nico de Jong (63), praktijkhouder in Rotterdam, is hoorbaar verontwaardigd. Bijna dagelijks wordt hij geconfronteerd met het tekort aan tandartsen in de havenstad. Toen hij afstudeerde, in 1984, was er een overschot en gingen veel jonge tandartsen de grens over. „Nu zien we het omgekeerde. Het ministerie is er nooit echt in geslaagd om een goede berekening te maken.”

De buitenlandse tandartsen worden gelokt met een regeling waardoor ze gedurende vijf jaar veel minder belasting betalen dan hun Nederlandse collega’s. „Los van het feit dat dit oneerlijk overkomt, kost het de staat veel geld. Dat had men beter in het opleiden van tandartsen kunnen steken.”

Ondanks de aantrekkelijke fiscale situatie keren veel uitheemse tandartsen terug naar hun geboorteland. „Het is geen structurele oplossing”, constateert De Jong. „Ik vind bovendien dat een welvarend land z’n eigen medici hoort op te leiden en niet moet denken: dat doet Spanje wel voor ons.”

De overheid verzuimde aanvankelijk om voor buitenlandse tandartsen een taaltoets verplicht te stellen. „Daardoor kregen we collega’s die wel het vak beheersten, maar geen woord met de patiënt konden wisselen. De taaltoets kwam er pas na jaren. Ik ben niet onder de indruk van de snelheid van handelen in Den Haag.”

Adviescommissie

Het Capaciteitsorgaan, dat voor overheid en zorgsector onderzoek doet naar de toekomstige benodigde capaciteit aan professionals in de zorg, adviseerde al sinds 2010 om extra tandartsen op te leiden. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) liet keer op keer weten dat er geen financiële dekking voor was.

Eind 2023 besloten de demissionaire ministers Kuipers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Dijkgraaf van OCW eindelijk om het aantal opleidingsplekken voor tandartsen te verhogen, van 259 naar 345 per jaar. De nieuwe plaatsen moeten worden bekostigd door de studie met een jaar te bekorten. In ruim de helft van de EU-landen duurt de opleiding tot tandarts zes jaar, in de overige landen vijf jaar. Voor de ministeries van VWS en OCW is dat reden om te concluderen dat ook in Nederland de opleiding in vijf jaar te realiseren moet zijn.

Een ingestelde adviescommissie, met vertegenwoordigers van de drie opleidingen voor tandheelkunde en de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (KNMT), denkt daar anders over. De opleidingen in de verschillende landen laten zich niet een-op-een vergelijken en de lat wordt in het ene land hoger gelegd dan in het andere. De Nederlandse professionele standaard kan volgens de commissie onmogelijk worden behaald in vijf jaar.

Zwabberbeleid

Impliciet verwijt de commissie de overheid zwabberbeleid. In 2006 werd besloten de studie met een jaar te verlengen, omdat het vak complexer wordt, mede door de vergrijzing. Daaraan is niets veranderd. Het is bovendien de vraag of de hele ingreep uiteindelijk niet meer kost dan dat hij oplevert.

Ook tandarts De Jong laakt de houding van de overheid. „Er is in de loop der jaren alleen maar bezuinigd. Toen ik studeerde, konden mensen zich aan de universiteit vrijwel gratis laten behandelen. Ze betaalden alleen soms wat materiaalkosten. Nu betalen ze driekwart van het gewone tandartstarief. Dan staan ze niet in de rij, waardoor studenten afstuderen met aanzienlijk minder klinische ervaring dan wenselijk is. Toch komt het ministerie van Onderwijs nog steeds niet met geld over de brug.”

Het tekort wordt nog nijpender. Meer dan 40 procent van de tandartsen gaat binnen tien jaar met pensioen. Het probleem wordt versterkt door de trend onder nieuwkomers om parttime te gaan werken, mede door de feminisering van het vak. Dat maakt het voor praktijkhouders steeds lastiger om hun praktijk over te dragen.

Ondeugdelijk

De Jong is niet principieel tegen het inkorten van de studie, maar ziet wel praktische bezwaren. „Een bestaande opleiding van zes naar vijf jaar terugbrengen, is geen eenvoudige operatie. Als er bekort wordt, moet dat sowieso niet in de masterfase gebeuren. Daarin doe je de klinische ervaring op.”

Zijn grootste bezwaar is de ondeugdelijke argumentatie. „We laten eerst een groot probleem ontstaan en als het water over de dijk loopt, maken we de opleiding korter. Het lijkt me logischer om de bestaande opleidingen meer geld te geven, voor het zuiden een vierde opleiding te starten en voortaan goed te luisteren naar het onafhankelijke Capaciteitsorgaan.”

Zeeland

Vooral in Zeeland is het tekort aan tandartsen nijpend. In Schouwen-Duiveland, een gemeente met 34.500 inwoners, zijn nog zes tandartspraktijken over. Bij Tandheelkundig Centrum Kwadrant in Zierikzee, waar de vrouwelijke tandartsen Rodrigues Ramos en Pieprzyk werkzaam zijn, wordt behalve Nederlands ook Engels, Pools, Duits, Portugees en Grieks gesproken, maar er is wel een patiëntenstop. Zoals bij vrijwel alle praktijken in Schouwen-Duiveland.

Arjan van den Dorpel (62), sinds 1985 tandarts in Yerseke en vertegenwoordiger van de Zeeuwse tandartsen, ergert zich groen en geel aan de houding van de overheid. Namens de beroepsvereniging heeft hij zitting in het Capaciteitsorgaan. Vanaf 2010 sommeerde dit orgaan de minister drie keer om het aantal opleidingsplekken te verhogen. De gewenste toename van het aantal studenten werd keer op keer naar boven bijgesteld. „Als je een probleem niet oplost, wordt het steeds groter. Dat is logica op kleuterschoolniveau.”

Vooral in de dorpen op het Zeeuwse platteland is de situatie volgens Van den Dorpel ernstig. „Nog even en mensen uit Schouwen-Duiveland en Zuid-Beveland zullen voor de tandarts naar Brabant moeten”, voorspelt hij.

Nationale schande

Zelfs als een nieuw kabinet extra geld beschikbaar stelt, duurt het nog zeven, acht jaar eer er extra mensen van de universiteit komen. Terwijl van de huidige 155 Zeeuwse tandartsen er binnen tien jaar zo’n 50 met pensioen gaan. „We hebben de komende tien jaar jaarlijks tien extra tandartsen nodig”, constateert Van den Dorpel.

De Zeeuwse tandarts noemt het „een soort nationale schande” dat een rijk land niet in staat is om zelf voldoende tandartsen op te leiden. „Het is een politieke keuze. Er is wel 30 miljard te vinden voor de aanpak van het stikstofprobleem in de regio Barneveld, maar geen 30 miljoen voor het deugdelijk oplossen van het tekort aan tandartsen.”