Tijdens het offensief eiste het Duitse leger op 22 december 1944 dat de omsingelde geallieerden zich overgaven. De reactie van de Amerikaanse generaal Anthony McAuliffe werd legendarisch: „Nuts!” Ofwel: ze zijn getikt.

Nuts. Die uitspraak staat nu met grote letters te lezen in de barakken waar McAuliffe zijn uitspraak deed: in zijn vroegere hoofdkwartier is een museum ingericht. De opening van de Bastogne War Rooms in het Belgische Bastenaken luidt een herdenkingsjaar in: het is acht decennia geleden dat de Duitse troepen onverwacht aanvielen.

Hoe dat eraan toeging, is hier te horen en te zien. Lichtflitsen, gedreun: de gevechten zijn in volle gang. Het was de laatste grote aanval van het Duitse leger aan het westfront. Hitler hoopte met een verrassingsoffensief de geallieerden terug te dringen en de havens van Antwerpen te heroveren.

Verliezen

De slag duurde van 16 december 1944 tot 25 januari 1945. De eerste dagen verliepen voor de Duitsers succesvol. Ze probeerden de Maas te bereiken en een wig te drijven tussen de geallieerde legeronderdelen. Door de aanhoudende mist en laaghangende bewolking waren de Amerikanen niet in staat hun luchtmacht in te zetten.

De Duitse opmars viel echter stil. De geallieerden wisten zich te herstellen en zetten de tegenaanval in. Toen het weer verbeterde, kwam ook de Amerikaanse luchtmacht in actie.

Uiteindelijk wonnen de geallieerden. Maar wel tegen een hoge prijs. De verliezen aan Amerikaanse zijde werden geschat op 11.000 doden, 23.000 vermisten en 47.000 gewonden. Dat zijn er samen 81.000. Bij de Britten: 200 doden, 240 vermisten, 970 gewonden; samen 1410. Bij de Duitse tegenstander: 13.000 doden, 30.000 vermisten, 39.000 gewonden; samen 82.000. Onder de bevolking vielen zo’n 2500 doden. Precieze cijfers zijn er niet, maar elk mensenleven was er één.

Even leken de Duitsers succesvol, maar uiteindelijk werkte het offensief voor hen averechts: doorbreken naar Antwerpen lukte niet, en ze verloren zo veel tanks dat ze in de maanden erna minder materieel konden inzetten tegen het Rode Leger, dat vanuit het oosten oprukte. Eind januari stonden de Russen voor Berlijn.

Parachute

Bij het begin en bij het einde van de expositie staan vier grote letters: NUTS. Aan het begin lopen bezoekers ertussendoor. Aan het einde kunnen ze hun persoonlijke gedachten op een kaartje schrijven en dat aan een spijker op een van de letters hangen.

In de kelderruimten zitten soldaten uit te rusten en beraadslagen officieren over de strategie. De videobeelden op de wand zijn levensecht. In een grote zaal hangt een parachute aan het dak. Op tafels in de vorm van stafkaarten worden de belangrijkste gebeurtenissen uit de slag getoond. Kinderen kunnen parachutes sorteren en beantwoorden vragen van een oorlogsverslaggever.

Voorwerpen brengen de gebeurtenissen dichtbij: de helm van een gevangengenomen Duitser, de schop van een gesneuvelde geallieerde militair, een jurk van parachutestof, de originele Amerikaanse vlag die generaal McAuliffe steeds bij zich had. Volgens een van de toelichtende teksten probeerden de Amerikaanse officieren vrolijk te lijken tijdens het kerstdiner dat ze aanrichtten, maar is de spanning van de gezichten af te lezen.

In de wrakstukken van een neergestort vliegtuig vonden twee jongens 172 luchtfoto’s die de Amerikanen op eerste kerstdag 1944 van Bastenaken en wijde omgeving hadden gemaakt. Een aantal van die foto’s is hier nu te zien.

Tijdens het bekijken van de vitrines daveren de kanonnen. Je hoort de soldaten door de sneeuw baggeren. Granaten fluiten over. Een stem zegt: „We vechten; het is koud; we zijn niet thuis.” Wie de expositiezaal uitstapt, ziet aan het einde van de gang een bom hangen.

Toerisme

Bastenaken (Bastogne, op z’n Frans, want de plaats ligt in Wallonië, niet ver van de grens met Luxemburg) houdt de herinneringen aan die tijd levend, en dat trekt na tachtig jaar nog steeds veel publiek. Het aantal toeristische overnachtingen groeide van 35.000 in 2012 naar 77.000 in 2022.

Een paar kilometer buiten het stadje staat het oorlogsmuseum, dat sinds de opening in 2014 al 1,3 miljoen bezoekers trok. Niet alleen de Slag om de Ardennen krijgt hier aandacht, ook de Europese geschiedenis in de jaren 1945-1989, „van de ruïnes van Bastogne tot aan de Berlijnse Muur”, bezien door de ogen van een Amerikaanse en een Duitse veteraan.

Dicht bij het museum staat het gedenkteken Mardasson, in de vorm van een vijfpuntige ster, het symbool van het Amerikaanse leger. Wie het toegangsbewijs van het museum achter de voorruit van zijn auto legt, mag gratis parkeren in het stadscentrum.

Hitlerjugend

In Bastenaken zelf is er het 101st Airborne Museum. Daar is nu een nieuwe locatie aan toegevoegd waar op de gebeurtenissen in december 1944 wordt teruggeblikt: de Bastogne War Rooms. De barakken werden in de jaren 30 gebouwd voor het Belgische leger en vernoemd naar een luitenant uit de Eerste Wereldoorlog: Heintzkazerne. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden de Duitsers er een opleidingscentrum voor de Hitlerjugend. Vanaf september 1944 maakten de Amerikaanse bevrijders er gebruik van. Tot voor kort waren ze weer in gebruik bij de Belgische krijgsmacht. Sinds 2010 zijn er al taferelen uit het Ardennenoffensief te zien. Nu is het gebouw gerenoveerd en volledig als museum ingericht, 1500 vierkante meter groot.

Bij de presentatie van de museumruimten door Benoît M.A.J. Lutgen –burgemeester van Bastenaken, Europarlementariër en Waals oud-minister– vielen woorden als extremisme, intolerantie, democratie, en dat we daarom de geschiedenis niet moeten vergeten: gebeurtenissen van vroeger bevatten lessen voor vandaag. De krachtige repliek van generaal McAuliffe is er een symbool van geworden: „Nuts!”