„Kuyper kan daarom de peetvader van het Historisch Documentatiecentrum (HDC) worden genoemd”, stelde de hoogleraar religiegeschiedenis maandagmiddag bij de eindejaarsbijeenkomst van het HDC Centrum voor Religiegeschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Het documentatiecentrum, dat in 1971 werd opgericht, beheert en ontsluit archieven uit het protestantse verleden van Nederland. Daarbij maakt het –zoals Kuyper al bedacht– gebruik van vrijwilligers die archieven inventariseren en geschreven bronnen overtypen.

Thema van de bijeenkomst, die ongeveer vijftig bezoekers trok, was ”HDC en Citizen Science: geschiedvorsing door kleine luyden”. „Citizen science is een begrip dat de laatste jaren rondzingt als aanduiding voor burgerwetenschap”, legde prof. Van Lieburg, directeur van het HDC, uit. „Mensen uit de samenleving leveren een wezenlijke bijdrage aan de wetenschap door het verzamelen van gegevens.”

Overschrijven

Dat laatste was precies wat Abraham Kuyper (1837-1920) al wilde, ontdekte Van Lieburg. Aanvankelijk wilde Kuyper hoogleraar kerkgeschiedenis worden. „Voordat hij zelf kerkgeschiedenis ging maken, wilde hij een kamergeleerde worden.” Kuyper zag op zijn reizen naar onder meer Londen en Emden dat er veel archieven bestonden die van belang waren voor de Nederlandse geschiedschrijving.

Kuyper zag al snel in dat hij deze archieven niet in zijn eentje kon ontsluiten. „Hij schreef in 1867 in een brief aan Groen van Prinsterer dat hij een historische vereniging wilde oprichten waaraan men kon doneren en waarbij bereidwillige mensen bronnen zouden overschrijven en beschikbaar stellen.” Die bereidwillige mensen noemde Kuyper „”second hand” personen”. „Burgerwetenschappers dus”, aldus Van Lieburg. „De werkpaarden die Kuyper aanduidde als ”second hand” personen”, lopen rond bij het HDC of zitten thuis achter de computer te werken in de kenniscloud.”

Kuypers „ambitieuze plan” moest bijdragen aan het schrijven van een goede reformatiegeschiedenis van Nederland. Hij zag het namelijk als taak van de Nederlandse geschiedwetenschap om het zelfbewustzijn van de kerk te stimuleren. „Als de kerk van nu de bronnen uit de tijd van de Reformatie tot haar beschikking heeft, wordt ze levendiger.”

Kronieken

Hoe burgerschap in de praktijk werkt, schetste dr. Caroline Lenarduzzi, historica aan de Universiteit Leiden, aan de hand van een onderzoeksproject naar de vroegmoderne geschiedenis. In dit project wordt onderzoek gedaan naar religieuze verklaringen voor verschijnselen. Bronnen hiervoor zijn door particulieren geschreven kronieken uit de zestiende tot de achttiende eeuw, dagboeken waarin gewone burgers schreven over het weer, voedselprijzen en belangrijke gebeurtenissen. Zonder enige vorm van censuur noteerden mensen wat ze belangrijk vonden, wat ze tegenkwamen en hoe ze dat interpreteerden.

Via het platform Vele Handen werken honderden burgerwetenschappers mee aan dit onderzoek door de kronieken over te typen. Volgende maand wordt het volledig gedigitaliseerde bronnencorpus teruggegeven aan de archieven waar de kronieken vandaan komen. Ook worden de kronieken beschikbaar gesteld voor een groot publiek.

Preken

Een van de bezoekers van de eindejaarsbijeenkomst van het HDC was Sieth Delhaas (87). Lange tijd is zij freelance journalist geweest. Omdat haar overleden man, die gereformeerd predikant was, zijn preken uitschreef en zij die wilde bewaren, heeft zij het HDC benaderd om deze preken te archiveren. „HDC-historicus Wim Berkelaar vroeg toen ook naar mijn eigen werk, dat ik geschreven heb als journalist.”

Delhaas is onder de indruk van Myrthe Bleeker, die maandagmiddag werd gepresenteerd als nieuwe conservator van het archief van de Vrije Universiteit, waaronder ook de HDC-archieven vallen. Volgens Delhaas heeft Bleeker „kennis van de digitale wereld. Daardoor wordt het archief nog waardevoller.”