Frits van Oostrom: Laten we de Moderne Devotie als erfgoed koesteren

Het hek naar de begraafplaats is open. Met de grafstenen in de rug houdt Mink de Vries (60), in het dagelijks leven docent godsdienst en maatschappijleer, een warm pleidooi voor de Moderne Devotie. Deze hervormingsbeweging zit volop in de lift, zegt hij. „Sterker nog: de Moderne Devotie ontploft bijna. Hoe dat komt? Luister: de meeste mensen zijn wel zo’n beetje klaar met de leegheid van dit leven, met al dat gedoe op Twitter, met het geruzie en gehakketak in de wereld om ons heen. We bestoken de ander almaar met het eigen gelijk. Dat zijn we zat, massaal. We gaan weer andere vragen aan elkaar stellen. Hoe gaan we om met deze schepping, met alles wat ons is toevertrouwd? Zeker de jonge generatie is op zoek naar oprechtheid, naar echte antwoorden op bange vragen, naar vroomheid en vulling van het lege hart. Een groot deel van de bevolking wil weer recht doen aan mensen, aan vluchtelingen, aan oorlogsslachtoffers. We proberen weer te leren om naast elkaar te staan, elkaar wat ruimte te geven. Maar hoe doe je dat op een goede manier? Eíndelijk gaat het weer ergens over.” Met zulke vragen kunnen mensen aankloppen bij de Moderne Devotie, zegt De Vries. Het boek ”De navolging van Christus” (”Imitatione Cristi”) is niet voor niets na de Bijbel wereldwijd het meest verkochte boek. „Thomas spoort aan om Christus te volgen. Christus, de Mens Die door God op de aarde is gesteld, was veel in gebed op de berg, was vaak in gesprek met Zijn Vader, zocht de gemeenschap met Hem in de nacht. Zó willen moderne devoten ook leven.” ## Bergklooster Begraafplaats Bergklooster ligt op het hoogste punt van Zwolle. De lucht zit vol met kerkhofvogels. Tussen de zerken huppen de eekhoorns rond. Ingegraveerde teksten spreken van hoop en veel verdriet: ”Bedankt pelgrim, ga in vrede”. En ”Dieu vous garde”. Iets verderop staan woorden van hoop: ”Tot de wederkomst ligt hier begraven…”. Midden tussen de doden zegt De Vries: „Dit is een veld, een akker. Een dodenakker. Wat een soberheid. Hier vind je geen praalgraven of grote mausoleums. Wat een rust en eenvoud. Ik heb tegen mijn vrouw gezegd dat ik hier graag begraven word.” In de veertiende eeuw werd op de Agnietenberg op aanwijzen van de moderne devoot Geert Groote een Broederhuis van het Gemene Leven gesticht. Op deze stille plek wilden de broeders van het gemene leven de idealen van de Moderne Devotie in besloten kring vorm gaan geven. Wat ze bedoelden was de vervallen kerk herstellen door de opbouw van een christelijk gemeenschapsleven en door verdieping van het persoonlijke geloof in God. De Vries: „Deze fraters droomden van een andere kerk, een kerk die dicht bij de mensen stond, die de taal van de gemeenschap sprak en afstand wilde doen van het machtsmisbruik en de vriendjespolitiek binnen de kerk. Ze wilden geen verdeeldheid meer, zochten naar verbinding en gemeenschapszin, ook met mensen die ze misschien helemaal niet zo leuk vonden. Door het werk en de inspiratie van de Heilige Geest wilden deze broeders leven in navolging van Christus, zoals de eerste christenen in de eerste hoofdstukken van Handelingen lieten zien.” In 1399 trad Thomas a Kempis als monnik in dit klooster in. In 1577 werd het klooster opgeheven en in 1581 afgebroken. ## Geestelijke strijd Op het grote monument voor A Kempis staat een Latijnse spreuk: ”In het kruis ligt het heil, in het kruis ligt het leven”. En ook: ”Hier leefde Thomas van Kempen in den dienst des Heeren”. Een paar meter verderop werd hij in 1471 begraven. In 1672 werd zijn gebeente overgebracht naar de Sint-Michaëlskerk in Zwolle. Nu ligt zijn lichaam in de Onze-Lieve-Vrouwekerk in het centrum van de stad. Er woedt, zegt De Vries, een geestelijke strijd op de aarde. „Die duurt al eeuwenlang. De duivel wil slechts alles wat kwaad heet. Christus heeft al dat kwaad met Pasen overwonnen, maar dat betekent nog niet dat het kwaad er niet meer is. Wij maken zelf deel uit van dat kwaad. Iedere morgen bid ik of ik die dag in de overwinning van Christus mag staan en Hem mag navolgen.” :::kader 1::: :::kader 2::: _U zei destijds: Op de Werelderfgoedlijst staan onder meer het bloemencorso van Zundert en de bovenstem uit Genemuiden. De Moderne Devotie was echter van veel groter belang. Vanwaar?_ „Begrijp mij niet verkeerd, dat bloemencorso en die bovenstem hoefden van mij niet van die erfgoedlijst af, maar ze halen het niet bij de Moderne Devotie. Ik heb toen tegen de opstellers van de erfgoedlijst gezegd dat ze wel de bescheidenheid van de Moderne Devoten hadden overgenomen, maar misschien te weinig hun organisatorische kwaliteiten.” Van Oostrom is [gefascineerd](http://www.rd.nl/artikel/538531-prof-frits-van-oostrom-pleit-voor-grootscheeps-onderzoek-naar-moderne-devotie) door de Moderne Devotie. „Ik ben oprecht onder de indruk van deze spirituele vernieuwingsbeweging. Om twee redenen zou deze stroming meer aandacht moeten krijgen. In de eerste plaats omdat ze in de veertiende eeuw van groot historisch belang was. In de tweede plaats omdat ze in korte tijd veel in beweging heeft gebracht. De moderne devoten hebben ongeveer 8000 geschriften nagelaten. Laten we dat erfgoed koesteren.” _Waar stond de beweging voor?_ „Deze stroming begon als een radicale vernieuwingsbeweging van de kerk van de middeleeuwen. Clerici en leken ageerden tegen misstanden in de kerk. Ze wilden terug naar de oorspronkelijke idealen van het vroege christendom, zoals die door Jezus werden beleden en voorgeleefd. De moderne devoten waren niet gelukkig met de geïnstitutionaliseerde kaders van de kerk. Ze vonden de geest van het geloof van hoger belang dan het lichaam van de kerk. Ze legden grote nadruk op individuele vroomheid en op het contact tussen de gelovige en God.” _Het mensdom kan niet zonder devotie?_ „Ik noem mijzelf een respectvol ongelovige, dus ik kan zelf in elk geval zonder devotie. Je kunt best een goed mens zijn zonder geloof. Maar, ik hoor wel opvallend veel mensen zeggen dat ze in iets hogers geloven, en soms ook wel in God, maar niet in de kerk. Ik wil niemand kwetsen, maar ik vind het omgekeerde minstens zo plausibel. Ik geloof niet in iets hogers, maar zie wel dat de kerk een belangrijke plek voor ontmoeting, communicatie en naastenliefde kan zijn. Dat zijn zaken waar in deze tijd behoefte aan is.” _U zei in 2013: Jongeren van nu zouden weleens beter aansluiting kunnen vinden bij de Moderne Devotie dan ouderen van nu. Hoezo dat?_ „De moderne devoten waren veelal ook jongeren, en ze stierven vaak ook jong. Jongeren zijn op zoek naar authenticiteit, naar echtheid, naar iets wat hun hart vervullen kan. Bij ouderen zie je die tendens denk ik toch niet zo. Een deel van de jonge generatie nu voelt zich steeds minder bediend door bestaande kaders, zowel kerkelijk als maatschappelijk. Zij ervaren een stuk onvrede in hun leven en missen iets wat uitstijgt boven het dagelijks leven op dit kleine bolletje. Datzelfde bracht Geert Groote ertoe om de Moderne Devotie op te richten. Geert Groote zag misschien wel veel leegheid op de straten van welvarend Deventer. Hij was hoogopgeleid en verkeerde in de positie dat hij een comfortabel leven kon leiden, maar hij koos voor een nederig leven.” _Waarom is het boek ”Navolging van Christus” wereldberoemd geworden? Het thema ís niet populair, toch?_ „Ik heb weleens gehoord dat het Bill Clintons favoriete boek is. Het ligt op zijn nachtkastje, hoewel ik dat niet gecontroleerd heb. Het boek is geen traktaat van strak ontwikkelde redeneringen, maar reikt in losse vorm gedachten aan ter inspiratie. In deze open vorm geeft het de hedendaagse mens te denken, over zijn eigen innerlijk en zijn verantwoordelijkheid voor deze wereld. Thomas a Kempis inspireert. Misschien is dát het geheim.”

Frits van Oostrom: Laten we de Moderne Devotie als erfgoed koesteren

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?