Diep vanbinnen had ze er rekening mee gehouden dat haar linkeroog stilletjes in de prullenbak van de oogarts zou verdwijnen. Regina heeft iets van een piraat als we haar op vrijdagmiddag rond een uur of drie in de Kabgayi Eye Unit, een oogziekenhuis op zo’n 50 kilometer van de Rwandese hoofdstad, treffen. Haar linkeroog zit verstopt onder een dikke pleister, haar strijdvaardige rechteroog waarschuwt dat met haar niet te spotten valt.

Een dag eerder ging de 89-jarige gespannen onder het mes. Hoewel de dienstdoende oogarts haar ervan verzekerde dat de operatie die ze moet ondergaan weinig risicovol is, geldt voor Regina: eerst zien, dan geloven.

Als kruidendokter met tientallen jaren ervaring zoekt ze haar heil gewoonlijk bij de planten in haar tuin. Als er begin dit jaar witte vlekken in haar ogen verschijnen en haar zicht ineens verslechtert, gaat ze op zoek naar kleine diertjes in hibiscusplanten, in de hoop dat die de ziekte weg kunnen eten.

Hoe optimistisch Regina ook is over de heilzame werking van deze beestjes, het licht in haar ogen dooft langzaam maar zeker. Samen met haar 75-jarige nicht, die ook al een tijd slecht ziet, reist ze daarom naar een kliniek boven op een berg in West-Rwanda. Daar krijgen ze beiden de diagnose staar én een verwijsbrief naar een ziekenhuis in Kabgayi.

Ouderen

In het moderne oogziekenhuis van Kabgayi kloppen vrijwel dagelijks mensen aan die last hebben van grauwe staar. Maar liefst 57 procent van de ongeveer 47.000 blinden en visueel beperkten in Rwanda kreeg oogproblemen door deze aandoening. Omdat het Oost-Afrikaanse land slechts een handjevol ziekenhuizen telt dat oogoperaties uitvoert, moeten de meeste patiënten een grote afstand afleggen om geholpen te worden.

Uit een onderzoek uit 2017 blijkt dat slechts 42 procent van de Rwandezen met een oogaandoening behandeld kan worden, voornamelijk omdat er een tekort is aan goed personeel en aan apparatuur. Daar komt bij dat veel Rwandezen zich geen buskaartje naar een specialistisch ziekenhuis kunnen veroorloven. Als gevolg daarvan worden onnodig veel mensen blind – en kunnen dat soms tientallen jaren blijven.

Rode ogen

Geldproblemen spelen in het gezin van de 20-jarige Tumaine Tegibanze ook een rol. Eerder dit jaar kreeg hij ineens rode en gevoelige ogen. „In het begin nam ik de klachten niet serieus”, vertelt de jongen op de bank in de woonkamer van zijn ouderlijk huis, „maar toen ik last kreeg van die branderige ogen, haalde m’n vader bij de dichtstbijzijnde apotheek wat medicijnen.” Echt helpen doen ze niet. Het zicht van Tumaine wordt steeds waziger. Grauwe staar, stelt de lokale kliniek later vast.

Tumaines vader heeft de ernst van de situatie pas door als zijn zoon na een dag schapen hoeden niet met de complete kudde thuiskomt. Vijf dieren ontbreken. Als de verloren schapen gevonden zijn, verkoopt de man er twee om de oogbehandeling van zijn zoon te kunnen bekostigen.

Verzekering

Hoewel Rwanda een modern verzekeringsstelsel heeft, kan een groot deel van de bevolking die verplichte verzekering niet betalen. Wie in een ziekenhuis geholpen wil worden, moet verzekerd zijn en ter plekke 10 procent van de behandeling betalen. Zijn de financiële hobbels overwonnen dan is de kans groot dat een patiënt bij oogverpleegkundige Faustin Nsabimana terechtkomt, die ook Regina en Tumaine behandelde.

In een zijvleugel van het oogziekenhuis spreekt Faustin dagelijks tientallen mensen met bindvliesontstekingen, oogtrauma’s en aangeboren en niet-aangeboren staar. Hij stelt niet alleen diagnoses, maar verleent ook psychosociale zorg. „Ik zie bij de patiënten veel onwetendheid en schaamte”, vertelt de dertiger. „Velen van hen leven door hun oogproblemen in een isolement. Ze zijn voor alles afhankelijk van anderen en vanwege het gebrek aan goede voorzieningen kunnen ze soms vrijwel niets meer.”

Wat die afhankelijkheid met mensen doet, weet Dicky Nieuwenhuis, directeur van SeeYou, een christelijke stichting die de Kabgayi Eye Unit ondersteunt. Tijdens haar reizen hoort Nieuwenhuis schrijnende verhalen. „De laatste keer dat ik in Rwanda was kwam ik Janet tegen. Ze vertelde dat ze op haar dertiende, toen ze zich naar eigen zeggen het allermooist voelde en een vriendje had, door een ziekte blind werd. Op dat moment stortte haar wereld in, omdat de mensen in haar omgeving haar vertelden dat niemand met een blinde vrouw wil trouwen en ze dus nooit een gezin zou kunnen stichten.”

Een andere situatie die Nieuwenhuis duidelijk op haar netvlies heeft staan, is die van een vrouw die vertelde dat ze was verkracht. „Niemand geloofde haar, omdat ze zeiden dat ze de dader sowieso niet had kunnen zien.” Zulke verhalen breken het hart van de directeur. „Vooral omdat veel mensen met een behandeling goed te helpen zijn.”

Blijdschap

Terug naar Tumaine. De schapen zijn verkocht. Met het geld op zak leggen vader en zoon op een motortje een paar honderd kilometer af. De spanning stijgt bij de vader als hij bij de oogkliniek hoort dat alleen mensen met ernstige afwijkingen hiernaartoe worden doorverwezen. Even overweegt hij om rechtsomkeert te maken.

„In gedachten zag ik mijn zoon op de operatietafel sterven”, vertelt hij. Als een dag na de operatie het verband verwijderd wordt, kunnen beiden hun ogen niet geloven. „Mijn zoon is een rustige jongen die zich moeilijk uit, maar zelfs hij sprong een gat in de lucht. Het voelde voor ons alsof hij zijn leven terug had gekregen.”

Zo’n zelfde reactie geeft ook kruidendokter Regina als haar ooglapje verwijderd wordt. Blijdschap en dankbaarheid strijden om de voorrang als de bejaarde vrouw de verpleegkundige met een juichkreet in de armen vliegt. „Fantastisch toch”, lacht Faustin. „Een wonder van God”, gelooft Regina.

De kruidendokter gaat terug naar haar huis met plantentuin. Haar werk als traditioneel genezer pakt ze weer op. „Maar ik weet nu zeker dat het geen kwaad kan om met een serieus medisch probleem bij een ervaren arts aan te kloppen.”