Oorlog voeren in tunnels is van alle tijden, stelt Martijn Kitzen, hoogleraar irreguliere oorlogvoering en speciale operaties aan de Nederlandse Defensie Academie. Het gebeurde al bij forten en kastelen, waar vaak een ontsnappingsroute via tunnels was. In de Eerste Wereldoorlog zorgden de patstelling in loopgraven soms voor een ondergrondse strijd. De tunnels waar in Vietnam tussen 1955 en 1975 een strijd woedde op leven en dood, kun je tegenwoordig als toerist bezoeken. En recent gebruikte Islamitische Staat (IS) in Mosul en Syrië nog ondergrondse gangen.

Hamas heeft deze tunnels ook bekeken, weet Kitzen. De grootte en sterkte van Hamas’ eigen tunnelnetwerk is volgens hem echter uniek. „Het is met beton aangelegd. Er worden voorraden in bewaard, er zitten een hoofdkwartier en bunkers in, vanuit de tunnels vinden raketlanceringen plaats en vermoedelijk zijn er ook plekken waar gewonde strijders verzorgd kunnen worden. Via geheime uitgangen kunnen strijders omhoog komen en tegenstanders in de rug aanvallen. Dat laatste gebeurde in Mosul ook.”

Bij de bouw van de tunnels onder Gaza is rekening gehouden met de verdediging, legt Kitzen uit. „Militairen kunnen niet doorstormen, maar moeten bijvoorbeeld eerst een hoek om waarbij de tegenstander hen onder vuur kan nemen.” Ook moet Israël rekening houden met boobytraps en bommen – de tunnels in Vietnam zaten er al vol mee. Daarbij vermoedt de hoogleraar dat op z’n minst een deel van de gijzelaars in het tunnelnetwerk zit.

De gevaren zijn in een onderaards gangenstelsel vele malen groter dan bij een bovengronds gevecht. „Sommige tunnels zullen zo smal zijn dat je er maar met één persoon tegelijk door kunt. Degene die door zo’n gang loopt, heeft nauwelijks dekking. Tegenstanders kunnen hem vanuit een hoek onder vuur nemen en schieten bijna altijd raak. Levensgevaarlijk om als militair zo’n onderaardse gang in te gaan.”

Speciale eenheid

De wetenschapper en voormalig militair wijst verder op het innovatieve karakter van het Israëlische leger: er is een speciale eenheid die zich bezighoudt met tunnels en het is te verwachten dat deze ook kleine drones zal gebruiken om het netwerk te doorzoeken.

Ondanks alle moeilijkheden is het geen optie om alleen bovengronds te vechten, denkt Kitzen. „Israël moet iets met die tunnels, wil het Hamas aanpakken. Probleem is dat de tunnels zich bevinden onder woonhuizen en publieke gebouwen als scholen, ziekenhuizen en moskeeën. Sommige gangen liggen wel 30 meter onder de grond. Die kun je met een bombardement niet uitschakelen.” Waarschijnlijk zal het leger op zoek gaan naar ingangen om zoveel mogelijk van het netwerk te kunnen vernietigen.

Hamas heeft alleen maar voordeel van het ondergrondse netwerk. „Die gebruikt bewust de burgerbevolking voor deze strijd. Israël probeert nu ter voorbereiding op een eventueel grondoffensief zo veel mogelijk tunnels uit te schakelen en daarbij worden de gebouwen erboven ook getroffen. Dat maakt het zo tragisch voor de bevolking.”