Voor het bezoek aan het Slave Lodgemuseum heeft het vorstelijk paar buiten een gesprek met enkele Khoisan in traditionele kledij. Een man kijkt de koning indringend aan als hij zijn wensen op tafel legt: „Als u terugvliegt naar Nederland: we hebben uw hulp nodig.” De Khoisan –vroeger ook wel Bosjesmannen genoemd– willen niet alleen verontschuldigingen voor het Nederlandse kolonialisme, maar ook compensatie. ”Gestolen land”, staat er op een van de protestborden. Dit gesprek begint wel met boegeroep, maar eindigt nog in een lachsalvo.

Binnen krijgen de Nederlandse gasten uitleg over het beladen verleden van het museumgebouw. Het dateert uit 1679 en is het op een na oudste koloniale gebouw in de vroegere Kaapkolonie. Hier werden slaven van de Verenigde Oost-Indische Compagnie vastgehouden, en dat staat nu in grote letters op de muur in de hal. Op de muur ertegenover een passage uit de grondwet van 1996: „Niemand mag onderworpen worden aan slavernij, dienstbaarheid of dwangarbeid.”

In toespraken en een theatervoorstelling gaat het over aangedaan onrecht, over mensen aan wie hun vrijheid en identiteit werd ontnomen. Ze werden zelfs gedwongen een andere naam te dragen, die de westerlingen makkelijker konden uitspreken. Maar het gaat ook over herstelde verhoudingen: „Fouten maken is menselijk, vergeven is Afrikaans.”

Meute

Maar blijkbaar kan niet iedereen vergeven, want het geschreeuw van demonstranten is binnen steeds beter te horen. Er stijgt rook op uit de menigte en een kartonnen bord wil de koning straks vertellen: ”U vergeet de eerste inwoners van Zuid-Afrika.”

Binnen schallen de wensen van de Khoisan door de luidsprekers: „Compensatie! Schadevergoeding! Rechtvaardigheid!” Een van de Khoisan gaat in gesprek met de verslaggever van het Reformatorisch Dagblad, maar na enkele woorden grijpt de koning in: „Dat is de minister van onderwijs niet!” „Ze lijken allemaal op elkaar”, bromt de man.

Tijd om naar buiten te gaan. De deur kan nog net open, buiten dringt de schreeuwende meute op. Beveiligers duwen demonstranten terug en banen met moeite een weg naar de auto’s. De koning stapt snel in, maar dan moet de koningin nog door een nauwe opening naar de andere kant van de auto. Bij een aantal betogers lopen de gemoederen hoog op; ogen spatten vuur. Het portier klapt dicht; de autostoet snelt weg. „Ze wilden niet ons iets aandoen; ze wilden de hele wereld laten weten welk onrecht hun is aangedaan”, zegt koningin Máxima later tegen de pers.

Het is belangrijk dat de inheemse bevolking emoties kan uiten; dat is nodig om aan vertrouwen en heling te werken, vindt de koning. Hij zegt er erkentelijk voor te zijn dat de Zuid-Afrikaanse president de excuses van de Nederlandse regering voor het slavernijverleden aanvaardde. Maar het gaat niet alleen om slaven, maar ook om mensen die van hun grond zijn verdreven.

Zeehond

De laatste dag van het staatsbezoek begon heel wat ontspannener: met een fotosessie bij de haven. Met uitzicht op de Tafelberg. De bergkam gaat echter schuil achter bewolking. De aandacht wordt even afgeleid door een opduikende zeehond.

Motoragenten houden het verkeer tegen als de koning met zijn gevolg naar de Leeuwenhof rijdt. De vroegere boerderij onder aan de Tafelberg is nu het landhuis van de premier van de West-Kaap. Die wil weten of de koning hier vaker geweest is. In Zuid-Afrika minstens twintig keer, zegt de vorst.

Op deze dag bezoekt hij ook het buurtcentrum in een achterstandswijk. Bewoners vertellen hoe de leefomstandigheden zouden kunnen worden verbeterd: als ouders thuis aanwezig zouden zijn, zou de schooluitval onder hun kinderen verminderen. Als vaders hun dochters zouden vertellen dat vriendelijke mannen soms verkeerde bedoelingen hebben, zou het aantal tienerzwangerschappen afnemen. Misbruik en geweld moeten worden teruggedrongen.

Wiebelbrug

Vrijdagmiddag bezoekt de koningin een kassencomplex bij Stellenbosch. De koning gaat naar een grote botanische tuin bij Kirstenbosch, op de helling van de Tafelberg. Hier komt ongeveer 10 procent van alle plantensoorten op aarde voor. Zo’n 6800 soorten zijn uniek: ze groeien niet buiten dit park. „Fynbosplante is taai: hulle oorleef die lange droë somers, sterk winde en groei in arm grond”, vertelt een bordje. „Hoe oorleef hulle? Wat maak hulle so besonders? Volg die geel baksteenpaadjie om uit te vind.”

Dat doet de koning, en na het paadje komt een wiebelende hangbrug. De leerlingen van de Nederlandse school in Kaapstad zijn gekomen om hun koning te begroeten. Eén leerling biedt brieven aan, een ander tekeningen.

Polarisatie

In gesprek met de pers gaat het over de neutrale opstelling van Zuid-Afrika in het conflict tussen Rusland en Oekraïne, en over de banden van het land met China. Of een staatsbezoek hier handig is? „Juist nu is het belangrijk de gesprekken gaande te houden”, zegt de koning. En „de roerige geopolitieke situatie” werd daarin niet vermeden.

Die situatie werkt ook door in Nederland: scholen rapporteren een golf van antisemitische pesterijen en 70 procent van de bevolking vreest toenemende spanningen als gevolg van het conflict in het Midden-Oosten. Mensen moeten proberen met elkaar in gesprek te blijven, zegt de koning. Polarisatie leidt niet tot verbetering. En dat Joodse kinderen niet naar school durven, noemt hij onacceptabel.

Polarisatie in de samenleving leidt ook tot afnemend vertrouwen in de instituties, zoals de monarchie, constateert het staatshoofd, en hij zegt dat hem dit zorgen baart. „Juist in een wereld die gepolariseerd is, moeten wij ons werk blijven doen”, zegt de koningin. Met het staatshoofd als symbool van eenheid.

Hoe hij over prins Bernhard denkt, na de vondst van diens lidmaatschapskaart van de Duitse nazipartij? De koning zegt een bijzondere band met zijn grootvader te hebben gehad. En die verandert door zo’n onthulling niet.

Met een ontvangst voor de Nederlandse gemeenschap in Kaapstad en omgeving sluit het koningspaar het staatsbezoek af. Op een winderig platform, onder laaghangende bewolking, vraagt de koning aandacht voor de ruim honderd bedrijven en instellingen die deelnamen aan de economische en kennismissie tijdens het bezoek.

Hij herinnert aan de ruim 350 jaar oude band tussen Nederland en Zuid-Afrika. „Een gedeelde en niet altijd gemakkelijke geschiedenis. Ik hoop dat u kunt meewerken aan heling, naar de toekomst toe.”