Hoornbeeck heeft veel aandacht voor geestelijke verlatingen, voor donkerheid en duisternis. Hij zal zelf schommelingen in het geestelijke leven gekend hebben?

„Het is opvallend dat Hoornbeeck daarover niet veel zegt. Als een goede pastor richt hij zich juist op degenen die hij dient en op het Woord van God. Dat is leerzaam. Toch kunnen we er echt wel vanuit gaan dat Hoornbeeck zelf met beproevingen en verlatingen bekend was. Dat kunnen we opmaken uit zijn fijnzinnige en rake beschrijvingen van geestelijke verlatingen. Ook opvallend is de mildheid waarmee hij schrijft over de zonden van anderen en kastijdingen die daarop volgden. Die mildheid heb je alleen als je zelf bekend bent met de kwalen van je ziel en met de Geneesmeester. Hoornbeeck zelf schrijft: „Wat geestelijke verlatingen nu precies zijn, weet niemand echt goed dan hij die Gods Geest in zich heeft.” Hoornbeeck wist waar hij het over had.”

U schrijft: „Het leven van degene die de Heere kent en volgt, is kennelijk een strijd.” Hoe vindt Hoornbeeck dat in de Schrift terug?

„Hoornbeeck verwijst naar Jakob, David, Job, Jeremia, de bruid uit het Hooglied, maar hij geeft ook vele voorbeelden uit de kerkgeschiedenis. Dat geeft zijn boek levendigheid, kleur en helderheid over geestelijke verlatingen.”

Wat zijn geestelijke verlatingen precies? En: wie verlaat wie?

„Hoornbeeck noemt geestelijke verlatingen „de zwaarste aanvechtingen die een ziel in dit leven kan hebben”. Hoewel het waar is dat wíj in het paradijs God verlaten hebben, gaat het Hoornbeeck om kinderen Gods die door God verlaten worden. Hij schrijft zelfs: „Het behaagt de Heere soms om Zijn kinderen als het ware langs de rand van de hel naar de hemel te leiden.” Het gaat om een geestelijke weldaad die er eerst wel was (de genadige en merkbare aanwezigheid van de Heere), maar die er nu niet meer is. Duisternis ervaar je vooral als je het licht hebt gekend.”

Hoe benadert de pastor iemand die zich geestelijk verlaten voelt? U schrijft: ‘Hoornbeeck wijst ons hier de weg’. Wat is het geneesmiddel?

„Mooi is dat Hoornbeeck niet meteen begint met geneesmiddelen, maar eerst nog „vertroostingen om staande te blijven” noemt. In lijn met de Nadere Reformatie schrijft hij heel praktisch over de geneesmiddelen: mijd de zonden, keer je af van kwellende gedachten, bijvoorbeeld van onterechte zelfbeschuldigingen. Wees trouw in je werk. Onderzoek jezelf en belijd je zonden. Wees lijdzaam en tevreden. Maar dan komt Hoornbeeck ook tot de kern van het geloof in Christus en de hoop op God. De rechtvaardige zal immers uit het geloof leven. De hoop op God zal niet beschamen, en wie naar Hem uitziet wordt niet teleurgesteld. Hij is nabij allen die Hem zoeken. De zeer belezen Hoornbeeck staaft zijn raadgevingen met teksten uit de Bijbel en citaten uit de kerkgeschiedenis, van Athanasius, Bernardus, Chrysostomos, Augustinus, Luther, Hus. Ook veel minder bekenden zet hij in voor de goede zaak: het pastoraat aan hen die de Heere missen.”

Veel aandacht voor het innerlijke leven zou de mens maar tobberig maken, zegt men. We moeten niet te veel naar binnen gericht zijn, maar bedenken de dingen die boven zijn.

„Deze dingen zijn bij Hoornbeeck geen tegenstelling. De dingen zoeken die boven zijn en het geestelijk leven zijn juist volop op elkaar betrokken. Wie de Heere zoekt, vindt Hem en ervaart dat Hij in zijn of haar hart werkt. Hoornbeeck spoort aan om Christus en Zijn genade aan te grijpen. Hij haalt dan Psalm 42 aan: „Wat buigt gij u neder, o mijn ziel, en zijt onrustig in mij? Hoop op God.” Het tegenovergestelde van geestelijke verlating is blijdschap in God. Dat is innerlijke vreugde scheppen in de dingen die boven zijn. Bijbels-gereformeerde theologie houdt Gods spreken, Zijn beloften, de heilsfeiten, Gods verbond en de aandacht voor het innerlijk leven van een mens in een goede balans bij elkaar. Hoornbeeck laat in zijn ”Geestelijke Verlatingen” zien hoe.”

Arjen van Kralingen, lid van het directieteam van het Hoornbeeck College