Tandarts ziet opvallend vaak mensen met darmproblemen, en dat zit zo
Mensen met een chronische darmontsteking, zoals de ziekte van Crohn, hebben opvallend vaak een slecht gebit. Medisch bioloog dr. Henk Brand vermoedt dat dit komt doordat hun speeksel minder beschermende eiwitten bevat.
„Serieus onderzoek doen we ook”, grinnikt Brand in zijn werkkamer op de twaalfde verdieping van het gebouw van het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA). Zojuist vertelde de universitair hoofddocent orale biochemie over poeponderzoek dat hij in de meivakantie samen met DierenPark Amersfoort heeft uitgevoerd. Mensen konden ontlasting van hun hond, kat of cavia bij de dierentuin inleveren, waarna bestanddelen in de bruine materie onder de loep werden genomen. Het project trok de aandacht van diverse kranten.
Liever heeft Brand het over een onderwerp waarmee hij zich al tientallen jaren bezighoudt: de relatie tussen darm- en gebitsproblemen. Het blijkt namelijk dat mensen met een chronische darmontsteking opmerkelijk vaak bij de tandarts zitten vanwege gaatjes of ontstoken tandvlees. Daarnaast hebben ze geregeld last van zweertjes en een droge mond. Bovendien klagen ze over een vieze smaak en een slechte adem.
De problemen komen iets vaker voor bij de ziekte van Crohn, waarbij het hele maag-darmstelsel van slag is, dan bij colitis ulcerosa, waarbij met name het laatste deel van de dikke darm ontstoken is (zie ”Darmontsteking niet zeldzaam”).
Grote vraag is wat kip of ei is. Eerder schreef het Reformatorisch Dagblad over het verband tussen een slechte mondgezondheid en een verhoogd risico op diverse aandoeningen, zoals reuma, diabetes, hart- en vaatziekten en kanker. Daarbij lijkt tandvleesontsteking, en dan specifieker de bacterie die dit veroorzaakt, de oorzaak te zijn van problemen elders in het lichaam.
Maar bij de relatie tussen chronische darmontstekingen en een slecht gebit lijkt er wat anders aan de hand te zijn. Brand denkt dat ontstekingen in de darm de oorzaak zijn van problemen in de mond. Hij ziet daarvoor een drietal verklaringen.
Als eerste zou een verschuiving in de bacteriesamenstelling van de dikke darm, het zogeheten darmmicrobioom, bij patiënten met een chronische darmontsteking gepaard kunnen gaan met veranderingen in de onzichtbare bevolking van de mond. De dikke darm en de mond zijn immers onderdeel van dezelfde ‘pijp’, het maag-darmkanaal. De volksverhuizing in de mond zou op haar beurt problemen, zoals gaatjes, kunnen veroorzaken.
De mondproblemen zouden ook kunnen ontstaan doordat mensen met een chronische darmontsteking ongezonder gaan eten. Uit Zweeds onderzoek blijkt namelijk dat patiënten met de ziekte van Crohn minder goed zoetigheid kunnen proeven. Het gevolg zou kunnen zijn dat ze meer suiker door hun eten of drinken doen, wat slecht is voor de tanden.
Wondgenezing
Een derde mogelijke verklaring is dat de eiwitsamenstelling van speeksel verandert als mensen last krijgen van ontstekingen in de darmen. Speeksel bevat een scala aan verschillende eiwitten, die elk hun eigen functie hebben. Sommige zijn bacteriedodend, andere tasten schimmels aan, weer andere bevorderen de wondgenezing.
Brand vermoedt dat mensen met ontstoken darmen kleinere hoeveelheden gunstige eiwitten in hun speeksel hebben. Zo zou een verminderde aanmaak van bacteriedodende en wondgenezende eiwitten kunnen verklaren waarom deze patiënten vaker ontstoken tandvlees en zweertjes hebben.
Wat de onderzoeker in zijn vermoeden sterkt, is de ontdekking dat patiënten met een chronische darmontsteking kleinere hoeveelheden van een bepaald eiwit in hun speeksel hebben. Dit stofje, het zogeheten mucine 5B, zorgt ervoor dat water aan het slijmvlies in de mond blijft plakken, dat daardoor langer vochtig blijft. Brand heeft dit stofje onderzocht omdat het hem opviel dat patiënten met een chronische darmontsteking vaak last hebben van een droge mond.
De Amsterdamse medisch bioloog zou graag willen onderzoeken of er meer verschillen zijn in de eiwitsamenstelling van mensen met ontstoken darmen. Hij mist daarvoor echter de noodzakelijke financiering. Subsidie is volgens hem makkelijker te krijgen voor bijvoorbeeld kankeronderzoek.
Opvlamming
Wat kunnen mensen met een chronische darmontsteking leren uit zijn onderzoek? „Vertel je tandarts dat je te maken hebt met een chronische darmontsteking”, adviseert Brand. „Hij weet dan dat je extra risico loopt op mondproblemen en kan dan meer aandacht besteden aan preventie en goede mondhygiëne.”
Daarnaast is het volgens de universitair hoofddocent orale biochemie zinvol als mensen vroegtijdig een opvlamming van de darmontsteking leren herkennen, als ze bijvoorbeeld meer last krijgen van zweertjes in de mond. Mondproblemen gaan immers vaak vooraf aan darmproblemen. „Zweertjes kunnen het signaal zijn dat er een flinke darmontsteking aan zit te komen. Dan kan het nuttig zijn een maag-darm-leverarts te raadplegen. Hij kan medicatie voorschrijven of helpen bij het aanpassen van je voedingspatroon. Dat zou dan uiteindelijk kunnen leiden tot minder complicaties en minder ziekteverzuim.”
Cannabis
Brand is 64 jaar, maar weet van geen ophouden. Zo houdt hij zich naast het onderzoek naar darm- en gebitsproblemen bezig met een project over lachgas. Het gas wordt in verband gebracht met honderden verkeersongelukken per jaar en is daarom sinds begin dit jaar als genotsmiddel verboden. Controle op gebruik van het roesgevende middel is echter een uitdaging omdat het moeilijk te detecteren valt in de adem van automobilisten. Daarom onderzoekt Brand in opdracht van de politie of een eenvoudige speekseltest uitsluitsel kan bieden.
Daarnaast bestudeert de medisch bioloog welke effecten drugs, zoals cannabis, hebben op de mondgezondheid. Dát drugs nadelige effecten op de mondgezondheid hebben, is inmiddels bekend, maar hoeveel het verhoogde risico op bijvoorbeeld gaatjes precies is, moet nog in kaart worden gebracht.
