Bij termieten zullen de meeste mensen denken aan de imposante termietenheuvels van de Afrikaanse savanne. In Europa zul je dergelijke heuvels echter niet aantreffen. In Zuid-Europa leven wel andere vertegenwoordigers van de orde van de termieten: de zogeheten grondtermieten. Eén van deze soorten, de Amerikaanse grondtermiet, komt van oorsprong uit Noord-Amerika. Hij is met de aanvoer van planten en hout meegekomen naar Europa.

Deze termietensoort leeft inmiddels zo’n twee eeuwen in Frankrijk. Vermoedelijk is het dier vanuit dat Zuid-Europese land in Nederland terechtgekomen. De eerste melding werd gedaan in 2019 vanaf een erf in Zuid-Holland. De precieze plaats van de melding is geheim. Op het erf is nu een grote kolonie aanwezig. „De bewoners hadden een bestrijdingsbedrijf ingeschakeld. Toen de kolonie te hardnekkig bleek, zijn er onderzoekers bij gehaald”, vertelt Jinze Noordijk, projectleider bij EIS. „De kolonie was in 2019 al zo groot dat ze er met gemak al tien jaar gezeten kan hebben.”

De termieten knagen gangen in hout, dat voor hen als voedsel dient. Als de kolonie groeit, kan dat de veiligheid van een gebouw in gevaar brengen. „Deze termieten zijn stiekemerds die jarenlang ondergronds kunnen blijven”, legt Noordijk uit. „Omdat ze van nature in warme streken leven, vermoeden we dat warmte nodig is voor vestiging van deze insecten. De koning en koningin beginnen langzaam aan een nieuw nest, tot de eerste werksters tevoorschijn komen om te helpen. Als de kolonie na één of twee jaar groot genoeg is, overleeft het ondergrondse deel daarvan ook strenge winters. In de afgelopen zachte winter hebben we de termieten buiten gezien.” De bleke diertjes met hun sterke kaken beschermen zich tegen kou door zich te verplaatsen in zelfgegraven tunnels.

Bruidsvluchten

Inmiddels zijn bij de bewuste kolonieplek ook bruidsvluchten waargenomen. Of dit al heeft geleid tot nieuwe vestigingen is niet bekend. Wel zijn er intussen twee andere kolonies gevonden, die zo ver van de eerste liggen dat Noordijk vermoedt dat de termieten hier onafhankelijk zijn aangevoerd met planten of misschien met hout uit Frankrijk. De projectleider verwacht dat de komende jaren steeds meer kolonies zullen worden gevonden. „De media-aandacht helpt voor de bekendheid. Bovendien zitten zowel het goederentransport als de gemiddelde temperatuur op een stijgende lijn.”

Intussen zoeken onderzoekers ijverig naar mogelijkheden tot bestrijding en wordt nagedacht over de wettelijke kaders daarvan. Voor het eerste kunnen de onderzoekers ideeën opdoen in Amerika en Australië. Voor het tweede kan de Nederlandse overheid kijken naar de wetgeving in Zuid- en Midden-
Europese landen. Dat de Amerikaanse grondtermiet een plaats zal krijgen op de zogeheten Unielijst, waarmee EU-lidstaten verplicht worden tot bestrijding, acht Noordijk onwaarschijnlijk. „Een land als Frankrijk zal ertegen zijn, want daar zijn de termieten niet meer weg te krijgen.”

Net als bij andere zuidelijke insectensoorten kwam de vestiging van de grondtermiet in Nederland voor de onderzoekers van EIS niet onverwacht. Noordijk verwacht ook dat het niet bij deze ene termietensoort zal blijven. „In Frankrijk zitten vier of vijf soorten. Die kunnen hier allemaal terechtkomen.”