Een stad als Charkiv bijvoorbeeld, in het noordoosten van het land, ligt dertig kilometer van de Russische grens. Dat betekent dat een klas nooit op tijd de kelder bereikt als er een raket wordt afgevuurd.

Toch moesten ze er iets op vinden. Met name voor jonge kinderen is onderwijs op afstand slecht, aldus Tatjana Tsjichitsjina, een onderwijzeres die ik onlangs in de stad ontmoette. „Ze zitten maar thuis. Ze weten niet hoe ze met leeftijdsgenoten moeten omgaan. Ze hebben sociaal contact nodig”, zei ze. Het gebruik van telefoon en tablet leidt tot oogklachten; met de hand schrijven kunnen de kinderen niet. „Ouders kunnen niet voordoen hoe hun kind de hand op het papier moet zetten. Als dat niet lukt, wordt de ouder kwaad en het kind bedrukt.”

De oplossing: ondergronds lesgeven. De metrostations werden geschikt gemaakt om schoolkinderen te ontvangen. Lerares Tsjichitsjina, die ik onlangs in de stad ontmoette, geeft nu les in een parkeergarage. Improviseren. „Het is doodeng. M’n knieën trillen”, vertelde ze me. Bang voor ongelukken was ze niet. Wel dat ze fysiek onderwijs was ontwend. „Mijn grootste angst is dat ik niet meer weet hoe ik moet lesgeven.”

Toch volgen de meeste kinderen de les nog steeds op afstand. Hoewel het in Charkiv veiliger is dan vorig jaar, keerde slechts een op de vier leerlingen van haar jaargroep terug naar de stad. Dus geeft Tsjichitsjina twee maal daags les: ’s ochtends aan de vluchtelingen binnen Oekraïne; ’s avonds online, aan haar leerlingen in het buitenland. Die kinderen gaan ’s ochtend naar de lokale, Europese school; in de avond volgen ze bij haar onderwijs.

Het schoolseizoen wordt niet makkelijk. Tsjichitsjina maakt regelmatig ’s nachts beschietingen mee; dan moet ze ’s ochtends met frisse moed weer aan het werk. In de winter wordt opnieuw stroomuitval verwacht. Ze vertelde hoe ze afgelopen winter, toen ze uit voorzorg naar het café wilde gaan –waar een generator is– ze vast zat in de lift. Haar man reikte haar door een spleet van de deur haar telefoon aan. „Zo gaf ik les, per telefoon, zittend op de vloer van de lift.”

Veel kinderen hebben psychische problemen. Een twaalfjarige jongen van haar school was tijdens een bombardement, een jaar geleden, onder de badkuip gedoken en had er de longen uit zijn lijf geschreeuwd. Hij wil niet alleen zijn en plast in zijn bed. Een meisje van haar eigen groep, Mila, bleef al die tijd in Charkiv en schuilde maandenlang in de kelder. Zij is bang om naar school te gaan – ook al is die ondergronds. „Weet je wat? We doen het zo. Ik kom naar je huis, pik je op en dan gaan we samen”, zo had Tsjichitsjina het meisje overtuigd.