Dokter, verlos mij!
Janna kwam onrustig en enigszins gejaagd de spreekkamer binnen. Op blote voeten. Zij had mij nodig en wel nu. Ik zou haar namelijk kunnen bevrijden, verlossen. „Waarvan dan?” vroeg ik haar. „Van een diagnose die een psychiater op haar had geplakt”, was het antwoord. Sinds die diagnose zou haar leven tot stilstand zijn gekomen.
Daar moesten we even voor gaan zitten. Zo vaak gebeurt het niet dat ik een vraag om verlossing krijg. Althans, niet in deze bewoordingen. We spraken een tweetal gesprekken af om samen meer helderheid te krijgen en –zo besloten we– was het belangrijk bij het tweede gesprek haar man te betrekken. Het perspectief van een nabije ander zou immers helpend kunnen zijn.
Sinds de kinderen het huis uit waren, chauffeerde Janna gehandicapte kinderen naar de dagopvang. Een bezigheid die haar veel voldoening opleverde. Aan deze bezigheid was echter abrupt een einde gekomen omdat ze geen auto meer mocht rijden van de dokter. Wat haar echter het meest schokte was de onrechtvaardigheid van de hele kwestie.
Geleidelijk aan ontwikkelde zich het beeld van een vrouw met vaste overtuigingen die, mede daardoor, terecht was gekomen in een ernstig conflict met een van haar kinderen die er ook vaste overtuigingen op nahield, zij het met andere inhoud. Het conflict escaleerde waardoor Janna zich meer en meer in het nauw gedreven voelde en zich zelfs fysiek bedreigd ging voelen. Had haar kind het op haar leven gemunt? Hoewel niet onmogelijk leek dit toch wat onwaarschijnlijk. Omdat Janna, die op de grens van de realiteit balanceerde, haar angsten en gedachten ook nog in Bijbelse taal vertolkte, „een profetes is niet geëerd in eigen vaderland”, lag de weg open tot wat psychiaters een psychotische stoornis noemen. En bij een psychose mag je geen auto rijden.
Het verhaal van Janna raakte mij. Allereerst vanwege het indringend appél op mij door een vrouw die in korte tijd haar leven in elkaar ziet storten: haar gezin vervreemdt zich van haar en het zinvolle werk stopt. Maar meer nog door wat een diagnose met jou en met je omgeving doet. Alles wat Janna ter verweer opperde, werd geduid in het kader van de psychose. Zo raak je verstrikt, gevangen. Met als gevolg dat je óf nog een tijdje weerstand blijft bieden óf dat je jezelf erbij neerlegt en je gaat identificeren met je stoornis: „zo ben ik inderdaad”. Janna bleef zich verzetten, maar dit kon niet verhoeden dat ze in een toenemend isolement terecht kwam. Zowel in haar gezin, maar ook in maatschappelijk opzicht.
Vervolgens, wat Janna mij vroeg was geen middel tot genezing van haar kwaal, haar ziekte. Met de psychosebril op zou de psychiater kunnen zeggen: „mevrouw heeft geen ziektebesef”, wat vaak een kenmerk van een psychose is. En zo is de cirkel rond. Het verweer van Janna bevestigt immers alleen maar de diagnose.
Janna vraagt echter iets anders. In religieuze taal die herinnert aan de evangeliën, vraagt ze om bevrijding. In deze vraag drukt ze iets heel wezenlijks uit: „ik ben gevangen gezet, beperkt geraakt in mijn vrijheid, opgesloten door een dokter in een label. Ik word onterecht veroordeeld. Indien u wilt, u kunt mij helpen!”
Nu is het inderdaad zo dat vrijwel alle psychische ontregeling gekenmerkt wordt door een bepaalde mate van onvrijheid. Het meest typerende voorbeeld is wel de dwangstoornis. Je probeert je te verzetten tegen zich opdringende beelden, woorden of gedachten, maar het helpt niet, integendeel. Ook hier komt de meer of minder verwoorde vraag op: „bevrijd mij, verlos mij van de macht van angst en dwang.”
Janna vraagt echter geen verlossing van een klacht, maar van een diagnose die zich als een macht openbaart.
Hoe de gesprekken met Janna verlopen zijn? Ik zal u niet vermoeien met de overwegingen die deel uitmaken van een psychiatrisch onderzoek maar haar reactie was: „dank u dokter, u hebt mij verlost!”
De auteur is psychiater.
