Voormalig VVD-Kamerlid André Bosman heeft zich kandidaat gesteld als lijsttrekker van de VVD, zegt hij bij het radioprogramma WNL Haagse Lobby. De politicus is de eerste die zich meldt nadat Mark Rutte maandagochtend bekend had gemaakt te stoppen als leider van de liberale partij. De partijtop schuift deze week nog een andere kandidaat-lijsttrekker naar voren. De leden hebben dus meerdere opties om uit te kiezen.

Bosman vindt dat de leden zich moeten uitspreken over de koers van de partij en dat het dan helpt als er meerdere kandidaten zijn. „Dus ik ben heel benieuwd naar de kandidaat waar het hoofdbestuur mee komt”, zegt de voormalige parlementariër. Hij zegt ook nog geen idee te hebben wie dat is.

„Ik ben al heel lang bezig met deze partij”, zegt Bosman wijzend op zijn Kamerlidmaatschap en verscheidene andere functies. „De partij gaat mij aan het hart en ik heb daar best wel ideeën bij.” Hij zegt de partijvoorzitter op de hoogte te hebben gesteld van zijn kandidatuur.

In het reglement van de VVD is het zo geregeld dat het landelijke bestuursoverleg een kandidaat voorstelt en dat daarnaast andere leden zich voor de functie mogen melden. Een woordvoerder van het bestuur zei eerder op maandag dat daarna pas de kieslijst aan de orde komt.

Recentelijk stond Bosman nog op de kandidatenlijst van de VVD voor de Eerste Kamer. Zijn vijftiende plek bleek met een uitslag van tien zetels voor de liberalen niet hoog genoeg om in de Senaat te belanden.

Economen zijn het erover eens: demissionair premier Mark Rutte zadelt zijn opvolger op met grote uitdagingen. De uit de politiek vertrekkende VVD’er wordt geroemd om zijn internationale prestaties, maar er is volop kritiek op het niet aanpakken van urgente kwesties en de bijbehorende schade aan de Nederlandse economie.

Onder het bijna dertien jaar lange premierschap van Rutte is er volgens economen Sweder van Wijnbergen en Jakob de Haan met name de afgelopen jaren zonder onderbouwing onverantwoord veel geld uitgegeven. Zo gingen er miljarden naar het energieprijsplafond, maar werd niet duidelijk waar dat geld vandaan kwam.

De Haan, hoogleraar politieke economie aan de Rijksuniversiteit Groningen: „Er moeten pijnlijke keuzes gemaakt worden over bijvoorbeeld belastingverhogingen en dat is met een nieuwe coalitie nog moeilijker. De ervaring van iemand als Rutte had daar bij kunnen helpen.”

Volgens Van Wijnbergen liggen bezuinigingen op de loer door het „onverantwoordelijke beleid” van minister van Financiën Sigrid Kaag. „Als er een recessie komt, wordt die daardoor verergerd.” De econoom is ervan overtuigd dat Rutte juist niet de goede man was geweest om de bezuinigingen door te voeren. „Slechter kon het bijna niet. Hij stelde samen met zijn ministersploeg de laatste jaren alleen maar zaken uit, zoals op het gebied van klimaat en stikstof. Dat is uitermate schadelijk voor de economie van de toekomst.”

De Haan vindt juist dat Rutte het al met al „redelijk goed” heeft gedaan. „Hij werd internationaal gerespecteerd en daardoor had Nederland allicht meer invloed dan je op basis van de grootte van ons land mag verwachten. Een luide stem in Europa zoals die van Rutte is bijvoorbeeld belangrijk bij het bereiken van een voor Nederland gunstig streng Europees schuldenbeleid.”

De twee economen zijn het er over eens dat het door het versplinterde politieke landschap hoe dan ook steeds moeilijker wordt om weer een coalitie te vormen die onder meer financiële problemen aanpakt. „Misschien wordt BBB de grootste en dan is de vraag of zo’n partij een coalitie kan vormen”, ziet De Haan.

ABN AMRO-econoom Jan-Paul van de Kerke voegt toe dat het vertrek van Rutte de economische onzekerheid wat groter maakt dan alleen door het vallen van het kabinet zou zijn gebeurd. „Het maakt de koers van de VVD misschien onzeker over bijvoorbeeld stikstof. Daardoor zal het demissionaire kabinet dit minder snel aanpakken en dat is slecht voor de economie.”

Senator Edith Schippers is niet beschikbaar als kandidaat voor het lijsttrekkerschap van de VVD. Dat bevestigt een woordvoerder van de senaatsfractie van de liberalen na een bericht van de NOS. Schippers is populair in de partij en wordt door sommige VVD’ers als ideale opvolger van Mark Rutte gezien.

Bij haar terugkeer op het Binnenhof als fractievoorzitter van de Eerste Kamerfractie in juni, werd ook gedacht dat dit mogelijk de opmaat naar het lijsttrekkerschap zou zijn. Maar Schippers zei altijd dat het „absoluut” niet haar ambitie was. Ze heeft een gooi naar het partijleiderschap niet eerder uitgesloten.

Premier Mark Rutte maakte maandagochtend onverwacht bekend dat hij niet doorgaat als leider van de VVD. Hij gaat de lijst niet aanvoeren en als straks een nieuw kabinet op het bordes staat, verlaat hij de landelijke politiek. Behalve de naam van Schippers, gaat ook die van onder anderen justitieminister Dilan Yesilgöz rond. Fractievoorzitter Sophie Hermans hakt naar eigen zeggen deze week een knoop door.

Het demissionair kabinet gaat kijken of er toch nog een akkoord kan komen over een pakket maatregelen over arbeidsmigratie. Premier Mark Rutte zegde dat toe na verzoeken van Pieter Omtzigt en CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma.

In het kabinet is de afgelopen negen maanden uitgebreid gesproken over stappen om de migratie te beperken. Daarbij ging het om asiel-, arbeids-, studie- en liefdesmigratie. Er werd uiteindelijk geen akkoord bereikt en dat leidde eind vorige week tot de val van het kabinet-Rutte IV.

Over een aantal onderdelen waren coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie het in grote mate eens. Maar over gezinshereniging bleken de meningsverschillen te groot. In de gesprekken stonden vooral VVD en de ChristenUnie tegenover elkaar.

„Mijn indruk is dat er bij arbeidsmigratie grote consensus was over vrij fundamentele dingen waarvan het zonde is om die te laten liggen”, zei Heerma in een debat over de val van het kabinet. Ook de premier verklaarde de indruk te hebben dat de partijen „een heel eind waren”.

Maar Rutte zei niet in te kunnen schatten of een van de andere coalitiepartijen er moeite mee heeft als het pakket maatregelen voor de arbeidsmigratie eruit wordt gelicht en apart wordt behandeld. Volgens Heerma kan er ook over gesproken worden als er bij een coalitiepartner op een of twee onderdelen bezwaar leeft.

De premier beloofde de zaak in het kabinet te bespreken. Nog voor het einde van het reces stuurt het kabinet hierover een brief naar de Kamer. En als het nog te gevoelig in de Kamer ligt, kan het onderwerp volgens de CDA-leider alsnog controversieel worden verklaard.

Volgens het CBS is arbeid de meest voorkomende migratiereden. Het kabinet zit al langer met arbeidsmigratie in zijn maag: mensen uit Oost-Europese landen worden hierheen gehaald om tegen zeer lage lonen fysiek zwaar werk te verrichten.

Daarbij zijn ze vaak afhankelijk van uitzendbureaus of opdrachtgevers. Een van de problemen is bijvoorbeeld dat de werkgevers van arbeidsmigranten ook hun huisvesting regelen. Problemen op werk zouden er dus ook toe kunnen leiden dat migranten het dak boven hun hoofd verliezen.

De Arbeidsinspectie heeft de politiek eerder opgeroepen om arbeidsmigratie te beperken, omdat het „dweilen met de kraan open is” vanwege de vele misstanden.

De details van het asielvoorstel waarover het kabinet vrijdagavond is geklapt, zijn maandagmiddag naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin staan grofweg de criteria en andere voorwaarden op basis waarvan een tijdelijke rem zou worden gezet op nareizigers van oorlogsvluchtelingen.

In het laatste voorstel staat dat de pauzeknop zou worden gebruikt om de asielketen op orde te krijgen zodat weer humane opvang, voorzieningen en bescherming konden worden geboden. Ook was het plan dat statushouders (asielzoekers met een verblijfsvergunning) in die periode versneld uit asielzoekerscentra moesten worden geplaatst.

Deze pauzeknop zou alleen juridisch haalbaar zijn als Nederland een tweestatusstelsel zou invoeren. Het gaat daarbij om een onderscheid tussen vluchtelingen die vanwege hun geaardheid of politieke opvattingen niet naar hun land terug kunnen, en oorlogsvluchtelingen. Het laatste voorstel ging om een tijdelijke beperking van nareizigers van oorlogsvluchtelingen.

In het voorstel staat dat er op basis van objectieve criteria tot een tijdelijke nareisstop kan worden besloten. Het gaat daarbij onder meer om het verwachte aantal asielzoekers, de opvangcapaciteit en de druk op voorzieningen zoals zorg en onderwijs.

Pas na een politiek besluit kan de pauzeknop worden ingedrukt, en weer uitgezet. Een onafhankelijke toets en advies door een onafhankelijke toezichthouder zouden hiervoor mede de basis vormen.

De beperking zou niet gelden voor al in Nederland verblijvende vluchtelingen, die voor het levensonderhoud en de huisvesting kunnen zorgen van hun gezin. Deze gezinsleden mogen wel overkomen.

Demissionair minister-president Mark Rutte is in het Kamerdebat over de val van zijn vierde en laatste kabinet hard uitgevallen tegen D66-fractievoorzitter Jan Paternotte. Volgens hem is de D66’er al dagen „consequent bezig de indruk te wekken dat de VVD kinderen uit oorlogsgebieden zou willen tegenhouden”. Rutte sprak van „spelverruwing”.

De coalitiepartijen werden het vorige week niet eens over een pakket maatregelen om de asielinstroom omlaag te brengen. VVD en CDA wilden de lat hoger leggen voor gezinsleden van oorlogsvluchtelingen om ook naar Nederland te komen. ChristenUnie en D66 wilden dat niet.

Rutte noemde het „de grootst mogelijke nonsens” dat de VVD kinderen uit oorlogsgebieden in de steek zou willen laten. „Ik werp dat verre van mij.” Hij sprak van een „frame” van D66 en noemde dat „beneden het niveau van de heer Paternotte”.

Ook als politieke tegenstanders elkaar in de haren vliegen over maatschappelijke thema’s, is het belangrijk dat de persoonlijke banden onderling goed blijven, vindt premier Mark Rutte. Hij reageert op de warme woorden van veel politieke tegenstanders over zijn aanstaande vertrek. De demissionair premier spreekt van „buitengewoon plezierige verhoudingen” met fractievoorzitters. Dat is volgens hem „de kracht van het Nederlands parlement”.

Zelf zegt hij goede banden te hebben met de hele Tweede Kamer: „Van Lilian Marijnissen tot Geert Wilders en iedereen ertussenin.” Hij benoemde zelfs specifiek de vriendschap met PVV-leider Wilders. Dat is bijzonder, benadrukt Rutte. Toen in politiek Den Haag werd gevraagd om een nieuwe politieke cultuur, gaf de afzwaaiende VVD-leider ook aan dat hij dat lastig zou vinden. Zo’n cultuur vraagt namelijk om hard inhoudelijk debat, en Rutte zegt de onderlinge relaties graag goed en vriendelijk te houden.

Veel politici stonden stil bij het tijdperk Rutte, waar straks een einde aan komt. Het leek soms wel alsof ze nu al afscheid nemen, grapte Rutte. „De kist staat nog boven de grond. Ik ga pas weg als er een nieuw kabinet is.”

Vooruitblikkend op de verkiezingen pleit BBB-voorvrouw Caroline van der Plas voor een „overheid als een betrokken buur waar je op kunt rekenen, maar die ook gepaste afstand bewaart tot het persoonlijke erf.” Zij poneert daarbij de term „noaberstaat”, verwijzend naar het woord voor buren in onder meer het Twents en Achterhoeks.

In de kortdurende regeerperiode van kabinet-Rutte IV is de BoerBurgerBeweging van een partij met één zetel in de Tweede Kamer uitgegroeid tot een politieke concurrent voor onder meer de VVD. Partijleider Van der Plas looft demissionair premier Mark Rutte als harde werker, maar schetst ook meteen haar ideaalbeeld van de politiek na het tijdperk van de vertrekkende premier.

De overheid moet zich wat Van der Plas betreft bezighouden met „de basis van het leven” en niet met „de waan van de dag”. „Het gaat om de huizen waarin geleefd kan worden, banen die zekerheid geven, gezondheidszorg die toegankelijk is, de bus die gewoon stopt in de straat, het zwembad dat open kan blijven, veilig over straat kunnen gaan, je rekeningen kunnen betalen.”

D66 wil dat, ondanks de demissionaire staat van het kabinet, nog deze zomer stappen worden gezet met de aanpak van klimaatverandering, stikstof, de woningnood en de toenemende armoede. „Wij mogen de mensen die naar politiek Den Haag kijken voor oplossingen, niet laten stikken”, zegt fractievoorzitter Jan Paternotte.

Demissionair premier Mark Rutte heeft gezegd dat het kabinet doorgaat met steun aan Oekraïne en met de afhandeling van zowel het toeslagenschandaal als de aardbevingsproblematiek in Groningen. Maar op veel andere onderwerpen zal het terughoudend moeten zijn met nieuw beleid, totdat er verkiezingen zijn geweest en een nieuw kabinet is aangetreden.

Paternotte vindt dat de vraagstukken die om een snelle oplossing vragen „zoveel breder” zijn dan de drie die Rutte noemt. „We kunnen het ons niet veroorloven op dit kritieke moment onze taak als politiek te verwaarlozen. De samenleving schreeuwt om actie.”

Opnieuw legt Paternotte de schuld voor de val van het kabinet vooral bij de VVD. Die partij overvroeg haar coalitiepartners, vooral de ChristenUnie, terwijl er volgens de D66’er al een heel stevig pakket „dat wij ook niet verzonnen hadden” op tafel lag. „Voor de volle 100 procent je zin krijgen, dat is niet zoals het werkt in Nederland.”

Veel problemen in het land kunnen niet wachten tot de komst van een nieuw kabinet, vindt het Kamerlid Pieter Omtzigt. Het gaat dan onder meer om de versterking van huizen in Groningen, de woningbouw, aanpak van problemen rond migratie, landbouw en de hulp aan slachtoffers van het toeslagenschandaal. „Ik vraag aan de regering of ze op deze zaken wel wil doorpakken.”

Het kabinet is de komende maanden demissionair en mag alleen lopende zaken afhandelen, tenzij de Kamer anders besluit. De verkiezingen zullen vermoedelijk in november plaatsvinden waarna er een nieuw kabinet moet worden geformeerd. Daar gaat vaak ook wel enkele maanden overheen. Veel problemen zijn volgens Omtzigt te urgent om hierop te wachten.

De Tweede Kamer praat maandag over de val van het kabinet. VVD, D66, CDA en ChristenUnie konden het niet eens worden over een aanpak van migratie. Omtzigt betreurt het dat de Tweede Kamer het pakket migratiemaatregelen niet krijgt waar de coalitiepartijen al wel een akkoord over hadden bereikt tijdens de onderhandelingen de afgelopen maanden.

CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma heeft naast dankwoorden ook een flinke sneer gericht aan demissionair en vertrekkend premier Mark Rutte. Hij herhaalde de eerder geuite kritiek dat Rutte politiek bedreef „zonder visie. Terwijl mijn diepe overtuiging is dat we juist in deze tijd politiek met visie nodig hebben.”

Heerma herhaalde dat het zonde en onnodig is dat Rutte IV is gevallen over migratie. „Op de punten waarover geen overeenstemming was, rechtvaardige scherpe onderhandelingen, maar geen loze politiek”, zei Heerma. De val van Rutte IV was volgens hem meer dan een verschil van inzicht binnen de coalitie op migratie. „Het is een teken des tijds, de kanarie in de kolenmijn. Een pijnlijk inkijkje in de zorgelijke staat van onze parlementaire traditie van consensus en bestuurlijke verantwoordelijkheid, over partijgrenzen heen, in dienst van het algemeen belang.”

Het kabinet had volgens Heerma een antwoord moeten geven op grote opgaven, zoals op het gebied van wonen en het wegnemen van het onrecht aan Groningers en de toeslagenouders, maar ook op het terrein van stikstof en migratie.

De Verenigingsraad van het CDA komt deze week bijeen om zich te beraden over de opvolger van Wopke Hoekstra die maandag aankondigde niet beschikbaar te zijn als lijsttrekker bij de volgende verkiezingen. Er wordt nog niemand voorgedragen deze week, laat een woordvoerder van de partij weten.

De Verenigingsraad komt samen „om een proces vast te stellen om te komen tot een nieuwe lijsttrekker, lijst en verkiezingsprogramma”, aldus een partijverklaring. De woordvoerder kan niet zeggen wanneer de bijeenkomst precies is en verwacht dat de Verenigingsraad digitaal bijeen zal komen.

In 2020 organiseerde het CDA nog een lijsttrekkersverkiezing. Dat was geen succes voor de partij. De strijd ging tussen Hugo de Jonge en Pieter Omtzigt. De eerste won de verkiezingen nipt. De Jonge moest echter na een paar maanden het lijsttrekkerschap opgeven. Hij kon het niet combineren met het ministerschap van Volksgezondheid tijdens de coronacrisis.

Ook was er druk uit de partij op hem om het op te geven. Hierna benoemde de partij Hoekstra tot partijleider, tot ongenoegen van Omtzigt. Die verliet uiteindelijk de partij.

Verkiezingen zijn nodig door de val van het kabinet-Rutte IV. Dat viel eind vorige week over de aanpak van migratie.

Het hoofdbestuur van de VVD en de regionale bestuurders komen deze week bijeen om een kandidaat-lijsttrekker te kiezen nu partijleider Mark Rutte vertrekt, meldt partijvoorzitter Eric Wetzels. Hij zegt dat hij „enorm veel respect heeft voor dit moeilijke besluit” van Rutte.

„Mark heeft onze partij zeventien jaar met ongeëvenaarde toewijding en vastberadenheid geleid en ons land ruim dertien jaar als premier gediend”, schrijft Wetzels in een verklaring. „Wij zijn diep dankbaar voor zijn buitengewone bijdrage aan de VVD en aan ons land.”

Naast de voordracht van het landelijk bestuursoverleg (lbo) is het ook voor andere VVD-leden mogelijk om zich kandidaat te stellen voor het lijsttrekkerschap. Dat is zo geregeld in het reglement van de liberalen. Het bestuur is nu bezig om te kijken hoe dat proces er precies uit gaat zien. Daarna pas komt de kieslijst aan de orde, zegt een woordvoerder van het bestuur.

Sophie Hermans, de fractievoorzitter van de VVD, gaat deze week besluiten of ze de lijst van haar partij wil aanvoeren bij de komende verkiezingen. Ze zegt eerst het aangekondigde vertrek van Mark Rutte nog te willen verwerken.

De nestor van de Tweede Kamer, SGP-leider Kees van der Staaij, vindt dat de Tweede Kamer geen overhaaste stappen moet nemen in aanloop naar de verkiezingen. De Kamer heeft de regie van de koning overgenomen bij het formeren en heeft daarmee een „grote verantwoordelijkheid”.

Als er richting verkiezingen te veel losse eindjes zijn, moet de Kamer nadenken over een verkenner (zoals bij de formatie) die advies kan geven over de verdere gang van zaken, zei Van der Staaij in een debat over de val van het kabinet. „Wellicht is dat niet nodig, maar ik wil dat nadrukkelijk als punt onder de aandacht bij de collega’s brengen.”

VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans verwacht niet dat de zogeheten spreidingswet door de Tweede Kamer wordt behandeld. Ze wilde in het Kamerdebat over de val van het kabinet niet expliciet zeggen of de liberalen tegen de wet zullen stemmen. Ze zei wel dat de VVD van meet af aan niet blij was met het wetsvoorstel. De VVD vindt dat een wet zonder instroombeperking niet goed is, zei Hermans.

„Het is geen geheim dat we daar grote moeite mee hebben”, zei Hermans op vragen van JA21-voorman Joost Eerdmans over de spreidingswet. Die is bedoeld om de opvang van asielzoekers eerlijker over alle gemeenten te verdelen.

ChristenUnie-leider Mirjam Bikker is verbaasd dat de gezinshereniging voor vluchtelingen voor de VVD zo belangrijk was dat het kabinet erover is gestruikeld. Bikker hield VVD-fractieleider Sophie Hermans voor dat het maar om een kleine groep mensen gaat, ongeveer 5000 per jaar. Tegelijk komen er elk jaar ruim 220.000 mensen naar Nederland toe, van wie twee derde om hier te werken.

Ze verweet de VVD te focussen op een kleine groep die voor gezinshereniging naar Nederland komt, terwijl de partij de echte problemen met grote aantallen arbeidsmigranten in de grote steden negeert. De komst van arbeidsmigranten noemde Bikker „een lekkere winst” voor een aantal werkgevers.
Hermans stelt dat het om een geheel aan voorstellen gaat, en het totale effect.

CDA-leider en minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra prijst de tomeloze inzet van premier en VVD-leider Mark Rutte. Die keert niet terug in de politiek, maakte hij maandag bekend in een debat over de val van zijn kabinet.

„Ongelooflijk veel respect en waardering voor alles wat Mark Rutte voor ons land heeft betekend. Jarenlange onvermoeibare inzet voor de publieke zaak waar Nederland hem zeer dankbaar voor mag zijn”, twitterde Hoekstra over het besluit van Rutte.

Net als de VVD-leider keert ook Hoekstra niet terug als lijsttrekker bij de komende verkiezingen. Hij stapt op omdat hij zichzelf meer bestuurder dan politicus vindt.

BBB-leider Caroline van der Plas moet goed nadenken of ze premier wil worden. „Als het me nu gevraagd wordt, zou ik zeggen: ik doe het niet”, aldus het Kamerlid. „Het zou alleen een optie zijn als ik premier vóór Nederland kan zijn”, vervolgt ze. Daarmee doelt Van der Plas op een stelsel waarbij de premier zich alleen focust op binnenlandse zaken, en de minister van Buitenlandse Zaken verantwoordelijk is voor alles buiten Nederland. Die minister van Buitenlandse Zaken moet volgens haar iemand zijn met aanzien en een groot netwerk.

De partij van Van der Plas blijft zich focussen op binnenlandse problemen, „daar staat de BBB nu ook voor”, aldus de fractieleider. Ze hoopt met het volgende kabinet op een „rustiger Nederland waar dingen worden opgelost, en waar mensen weer gaan geloven in de politiek”.

Van der Plas noemt het „historisch” dat er nieuwe verkiezingen komen met een campagne zonder Mark Rutte. „Er is een generatie opgegroeid, die weet niet beter, die denkt dat Rutte al honderd jaar premier is”, aldus de BBB-leider.

Een wijs besluit, vindt de oppositie de beslissing van premier en VVD-leider Mark Rutte om de politiek te verlaten. „Rutte keert niet terug in volgend kabinet! Een heel verstandig besluit”, aldus BBB-leider Caroline van der Plas. De VVD-leider kondigde maandag zijn vertrek uit de politiek aan.

Het zijn precies dezelfde woorden die ook SP-leider Lilian Marijnissen gebruikt. Volgens haar is het besluit „goed voor Nederland. Nu is het tijd voor eerlijke politiek.” Volgens Wybren van Haga van Groep Van Haga heeft Rutte „het enige goede besluit” genomen.

Volgens Kees van der Staaij van de SGP heeft Rutte „duidelijk zijn stempel gedrukt op de Nederlandse politiek. Hij vervulde zijn ambt met verve, ook in zware tijden. Kritiek op zijn beleid neemt de grote waardering voor zijn persoon en inzet voor de publieke zaak niet weg”.

Volgens DENK-leider Farid Azarkan neemt Rutte de „juiste beslissing op het verkeerde moment. Rutte had veel eerder moeten opstappen. Deze premier heeft te veel kapot gemaakt.” Ook Forum voor Democratie vindt dat Rutte „veel te laat” vertrekt. „Nederland blijft in brokstukken achter.”

„Rutte. Veel mensen kennen geen andere premier. Respect voor zijn besluit, de enige verstandige keuze”, laat Laurens Dassen van Volt weten. Sylvana Simons (BIJ1) zei tegen de NOS dat het vertrek van Rutte „goed nieuws is voor dit land. Ik denk dat het tijdperk Rutte klaar is, geweest is en de hoop mag verrijzen op beter”.

Het kabinet-Rutte IV kampte met tal van crises. De asielcrisis leidde tot een kabinetscrisis.

VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans ontkent stellig dat het bij de breuk van haar partij om het asielbeleid te doen was om een politiek spelletje of campagnetrucjes. Ze wierp keiharde beschuldigingen hierover van Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren van de hand tijdens het debat over de val van het kabinet.

Hermans vond het „lelijk om het op die manier weg te zetten”. Ze steunt de afweging die de VVD-ministers hebben gemaakt om voet bij stuk te houden. „De VVD heeft ervoor gekozen om in de onderhandeling alles op alles te zetten om draagvlak te houden voor echte vluchtelingen. Dan kan het zijn, dat we niet eruit komen. Dat is spijtig en betreurenswaardig. Die conclusie is vrijdag in alle oprechtheid genomen”, aldus Hermans.

Hermans was pas 24 uur op de hoogte van het besluit van Rutte om te stoppen in de politiek. Het voelt voor haar „nog steeds onwerkelijk”. Ze bedankte Rutte voor alles.

Boerenactiegroep Agractie is blij met het vertrek van demissionair premier Mark Rutte uit de politiek. Volgens voorman Bart Kemp zorgt dit ervoor dat de al jaren dominante VVD zwakker de Tweede Kamerverkiezingen in zal gaan en de kans daardoor groter is dat boerengezinde partijen als BBB en CDA meer zetels bemachtigen.

„De VVD was een baken met een duidelijke koers omdat Rutte al heel lang partijleider was”, reageert Kemp. „Met een nieuwe leider moet de koers zich eerst weer uitkristalliseren, waardoor we denken dat boerengezinde partijen de wind in de zeilen zullen krijgen.” Ook JA21 en SGP zouden hier volgens Kemp van kunnen profiteren, wat in zijn ogen goed nieuws is voor de agrarische sector. Daar heerst vanwege de stikstofproblematiek veel onzekerheid.

Ook het vertrek van Wopke Hoekstra als politiek leider van het CDA is volgens Kemp goed nieuws. „Onder hem was het CDA erg kleurloos. Het kan eigenlijk niet veel slechter worden.”

Jesse Klaver verwacht een „heel stevige campagne” richting verkiezingen, zei hij in een debat over de val van het kabinet. Die was volgens de GroenLinks-leider „onvermijdelijk”, net als het vertrek van minister-president Mark Rutte.

Klaver zei zich te hebben geërgerd aan het laatste kabinet van Rutte. Dat maakte geen fundamentele keuzes, vindt hij. Er zullen volgens hem na de verkiezingen „grote” besluiten moeten worden genomen over onder meer migratie, armoede en stikstof.

GroenLinks en PvdA willen samen de verkiezingen ingaan. Daar moeten de leden nog wel mee akkoord gaan. Beide partijen hopen zo een sterk links blok te krijgen en de versplintering tegen te gaan. „Ik hoop dat 2023 een keerpunt wordt”, zei Klaver.

PvdA-leider Attje Kuiken heeft gemengde gevoelens bij het vertrek van demissionair premier Mark Rutte uit de landelijke politiek. Zij vindt nog steeds dat hij zijn kabinet „onbezonnen” in een crisis heeft gestort over het asielbeleid, maar spreekt ook dank uit voor zijn jaren als premier en respect voor zijn besluit om te stoppen.

De Tweede Kamer debatteert de hele dag over de val van het kabinet, maar wat Kuiken betreft „is de angel eruit” nu duidelijk is dat Rutte niet terugkeert als premier. Het is nu aan de Tweede Kamer om „samen moeilijke besluiten te nemen”, totdat er na de verkiezingen een nieuw kabinet zit. „Het is tijd voor een andere koers”, aldus de PvdA-voorvrouw.

De Belgische premier Alexander De Croo heeft gereageerd op het besluit van zijn Nederlandse collega Mark Rutte om de politiek te verlaten. „Bedankt voor alles, Mark. Niet enkel Nederland gaat je missen”, schrijft hij op Twitter met een foto bijgevoegd waarop de twee premiers in overleg zijn.

Rutte maakte maandagochtend bekend zich bij de volgende verkiezingen niet meer beschikbaar te stellen als lijsttrekker van de VVD. Vrijdag viel het kabinet nadat de coalitiepartijen het niet eens konden worden over de aanpak van migratie.

Oppositieleider Geert Wilders, een van de grootste criticasters van demissionair premier Mark Rutte, heeft zeldzame complimenten uitgedeeld aan het begin van het debat over de val van het kabinet. Wilders prees Ruttes „tomeloze inzet”, en respecteert diens besluit om na de beëdiging van het volgende kabinet uit de politiek te stappen.

„Wij hebben politiek, ook in de eerste twee jaar van kabinet-Rutte I, vind ik uitstekend samengewerkt.” Wilders’ PVV gaf gedoogsteun aan dat eerste kabinet, dat uiteindelijk viel over bezuinigingen. Daarna stonden Wilders en Rutte steevast juist lijnrecht tegenover elkaar, ondanks dat de PVV-leider begon bij de VVD, en zelfs Ruttes mentor was.

„Uw keuzes waren niet de onze, maar u bracht ze met overtuiging en dat verdient ontzettend veel respect”, zei Wilders aan het begin van het debat. „Ik wens u dan ook oprecht het allerbeste toe voor de toekomst.” De Tweede Kamerleden roffelden lang op de tafeltjes in de debatzaal, uit teken van respect voor de afzwaaiende Rutte.

Daarna ging Wilders overigens wel door met zijn kritiek op het „het links-liberale wanbeleid” van het net gevallen kabinet. Zeker op migratie had veel meer moeten gebeuren, vindt de PVV-leider.

ChristenUnie-leider Mirjam Bikker vindt het vertrek van premier Mark Rutte uit de politiek onverwacht. Ze noemt het „sterk dat hij nu zelf een punt zet”. Ze heeft „diepe waardering” voor de bijna dertien jaar dat hij premier is geweest. „Je denkt terug aan de kernmomenten als premier, zoals de MH17.”

Vorige week bleek volgens haar heel duidelijk „dat we er niet uitkwamen en ik me afvroeg wat de strategie is”. Bikker stelt dat de komende verkiezingen ergens over gaan en „wat mij betreft een hoopvol verhaal”.

Bikker zegt dat het aan de leden is om een lijsttrekker te kiezen voor de ChristenUnie. Maar ze zegt dat ze „voluit gemotiveerd is” om te laten zien waar haar partij voor staat en dat het belangrijk is om te laten zien „dat we aan de slag gaan”.

Piet Ploeg vindt het „buitengewoon spijtig” dat Mark Rutte na de verkiezingen uit de politiek vertrekt. De voorzitter van de Stichting Vliegramp MH17 had de afgelopen jaren vaak contact met de demissionair premier, in de nasleep van de ramp met vlucht MH17 in juli 2014. „We konden ons als nabestaanden geen grotere supporter voorstellen dan Rutte”, zegt hij. „Van het allereerste begin tot de dag van vandaag grepen we bij hem nooit mis.”

Ploeg heeft enkele keren per jaar overleg met een kabinetsdelegatie onder leiding van Rutte, vertelt hij. „Altijd weer toonde hij zijn buitengewone betrokkenheid”, blikt Ploeg terug. „En hij was altijd beschikbaar als het nodig was. Ik kon hem altijd sms’en.”

Pieter van Vollenhoven vindt het jammer dat Mark Rutte de politiek gaat verlaten. Op Twitter deelt de man van prinses Margriet een korte boodschap aan de VVD-leider. „Zéér spijtig en heeft heel veel voor ons land betekend!”, schrijft Van Vollenhoven bij een nieuwsbericht over het vertrek van Rutte.

Demissionair premier Mark Rutte maakte maandag bekend bij de komende Tweede Kamerverkiezingen niet meer beschikbaar te zijn als lijsttrekker van de VVD. Hij gaat de politiek na het aantreden van een nieuw kabinet verlaten, zo zei hij. Hij heeft er dan dertien jaar opzitten als premier en zeventien jaar als politiek leider van de VVD.

Vakbond CNV roept de politiek op om Nederland niet te laten vervallen in bestuurlijke chaos. Daarmee reageert CNV-voorzitter Piet Fortuin op de aankondiging dat demissionair premier Mark Rutte niet meer terugkeert als lijsttrekker van de VVD.

Volgens de bond moet de politiek alles op alles zetten om het land regeerbaar te houden. „De miljoenen Nederlanders die nu in een flexcontract vastzitten of niet rond kunnen komen, mogen niet de dupe worden van dit politieke spel”, stelt Fortuin. „De arbeidsmarkt, het klimaat, migratie - al deze problemen schreeuwen om een stabiel landsbestuur. Deze stabiliteit is vandaag verder weg dan ooit.”

Fortuin benadrukt dat het landsbelang voor moet gaan. „We roepen de politiek op om de schouders eronder te zetten.”

Na de kabinetscrisis van vorige week kon het bijna niet anders dan dat demissionair premier Mark Rutte zijn vertrek uit de politiek aankondigt, denkt D66-fractievoorzitter Jan Paternotte. Hij uit respect voor Rutte, die bijna dertien jaar premier is geweest. Maar gezien Ruttes rol in de asielruzie „denk ik dat dit niet te vermijden was”, aldus de D66’er.

Paternotte benadrukt tegenover de NOS wel dat Rutte „ontzettend hard heeft gewerkt” in al die jaren in het Torentje. De D66-politicus noemt specifiek ook het werk dat Rutte heeft verricht na de aanslag op vlucht MH17, waarbij bijna tweehonderd Nederlanders om het leven kwamen.

CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma keert na de verkiezingen niet terug in de Tweede Kamer. „Het is tijd voor een nieuwe generatie”, vindt Heerma.

Het is een gebruik in mijn partij om na drie termijnen als volksvertegenwoordiger te vertrekken, zegt Heerma. Volgens hem zitten er „ontzettend talentvolle jonge mensen” in de fractie die het stokje van hem kunnen overnemen.

Heerma zit sinds 2012 in de Tweede Kamer. Hij was eerder persvoorlichter en secretaris van de fractie en is sinds 2019 met een korte onderbreking voorzitter van de nu veertien koppen tellende fractie.

GroenLinksleider Jesse Klaver spreekt van „een historisch moment”. Hij heeft respect voor het besluit van VVD-leider Mark Rutte om niet meer verder te gaan in de politiek. Dit betekent ook dat de motie van wantrouwen tegen hem van tafel is, aldus Klaver. Hij wilde dat Rutte zo snel mogelijk zou stoppen.

Demissionair premier Mark Rutte heeft een „dapper besluit” genomen door zijn vertrek uit de politiek aan te kondigen, vindt Geert Wilders. De PVV-voorman spreekt van „het einde van een tijdperk” en zegt, ondanks de vaak felle politieke ruzies die zij samen uitvochten, ook waardering te hebben voor de scheidende VVD-leider.

„Ik heb er respect voor dat hij, niet met onze ideeën, maar toch, wel voor Nederland zijn best heeft gedaan”, zegt Wilders. „Ik had op bijna alles andere keuzes gemaakt, maar ik ben ervan overtuigd dat hij vond dat hij voor Nederland het beste deed.”

Volgens onafhankelijk Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt heeft Mark Rutte zich „keihard ingezet” voor Nederland. „Maar de afgelopen twee jaar ging het niet meer vloeiend”, zegt Omtzigt tegen de NOS in een reactie op het vertrek van de VVD-leider.

„Het is in het belang van het land dat er een fatsoenlijk landsbestuur gaat ontstaan, en dat was er de afgelopen weken niet meer”, aldus Omtzigt. Het vertrek van Rutte kan bijdragen aan een fatsoenlijk bestuur, denkt hij. „Maar de situatie hier in Den Haag is nog zeer volatiel.”

Een wijs besluit, vindt de oppositie de beslissing van premier en VVD-leider Mark Rutte om de politiek te verlaten. „Rutte keert niet terug in volgend kabinet! Een heel verstandig besluit”, aldus BBB-leider Caroline van der Plas.

Het zijn precies dezelfde woorden die ook SP-leider Lilian Marijnissen gebruikt. Volgens haar is het besluit „goed voor Nederland. Nu is het tijd voor eerlijke politiek.” Volgens Wybren van Haga van Groep Van Haga heeft Rutte „het enige goede besluit” genomen.

Demissionair premier Mark Rutte is bij de komende Tweede Kamerverkiezingen niet meer beschikbaar als lijsttrekker van de VVD. Dat heeft Rutte gezegd aan het begin van het debat in de Tweede Kamer over de val van zijn vierde kabinet.

„Er is de afgelopen dagen gespeculeerd over wat mij zou motiveren”, zegt Rutte, verwijzend naar de ruzie in de coalitie over het asielbeleid die hij persoonlijk op de spits zou hebben gedreven. „Het enige antwoord is: Nederland. Mijn positie is daaraan is volstrekt ondergeschikt.”

Als na de Tweede Kamerverkiezingen van komend najaar een nieuw kabinet is aangetreden, zal Rutte de politiek verlaten. Hij heeft er dan dertien jaar opzitten als premier en zeventien jaar als politiek leider van de VVD.

CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma heeft „groot respect” voor de afweging van partijleider Wopke Hoekstra om zich niet opnieuw beschikbaar te stellen voor het lijsttrekkerschap. Hoekstra zegt in een gesprek met De Telegraaf, waarin hij zijn vertrek aankondigt, meer bestuurder dan politicus te zijn.

„Jij laat nu zien dat het belang van ons land en onze partij boven jouw eigen belang staat, dat is karakter. Een eigenschap die niet iedereen in Den Haag is gegeven”, reageert CDA-Kamerlid Derk Boswijk op het besluit van Hoekstra. Soortgelijke reacties zijn ook van andere Kamerleden te horen. „Altijd de partij en het landsbelang voorop. Toen men een beroep op je deed stond je klaar”, twittert Harmen Krul.

In de fractie was eerder kritiek op het optreden van Hoekstra te horen. Hij zou door zijn werk als minister van Buitenlandse Zaken onvoldoende zichtbaar zijn als partijleider. Dat Hoekstra opnieuw tot lijsttrekker zou worden gekozen was dan ook lang niet zeker.

Hoekstra werd eind 2020 lijsttrekker voor de christendemocraten. Hij nam het over van Hugo de Jonge die verklaarde het lijsttrekkerschap niet te kunnen combineren met zijn taak als minister van Volksgezondheid in de coronacrisis. Maar er werd intern ook druk op De Jonge uitgeoefend om het lijsttrekkerschap op te geven.

De jongerenpartij van D66 vindt dat premier Mark Rutte direct moet vertrekken. De Jonge Democraten roepen D66 op een motie van wantrouwen tegen de premier en VVD-leider te steunen als die maandag tijdens een debat over de val van het kabinet in stemming wordt gebracht.

„Rutte zet zijn eigen partijbelang boven het landsbelang”, zegt voorzitter Kalle Duvekot van de Jonge Democraten. „Het is onverantwoord om de coalitie nu om electorale redenen te laten vallen.” Het kabinet viel vrijdag omdat de coalitie het niet eens werd over de aanpak van migratie.

Wopke Hoekstra stelt zich niet beschikbaar voor het lijsttrekkerschap van het CDA. Dat laat hij in een interview met De Telegraaf weten. Hij zegt het besluit al wat langer geleden te hebben genomen en vindt het niet voor de hand liggen dat zijn naam op de kieslijst voor de Tweede Kamer komt te staan.

„Dat gaat eigenlijk terug naar het gesprek dat ik drie jaar geleden met u had, toen ik zei dat ik me meer een bestuurder dan een beroepspoliticus voel. Ik zei toen ’nee’ tegen het lijsttrekkerschap, maar er is later een klemmend beroep op me gedaan om het alsnog te doen. Ik heb altijd een enorm commitment gevoeld om de publieke zaak te dienen en heb het daarom toen toch geaccepteerd. Maar in de kern ben ik niet veranderd”, zegt hij tegen de krant.

De Tweede Kamer was net met zomervakantie en zou pas op dinsdag 5 september terugkomen. Maar door de val van het kabinet roept voorzitter Vera Bergkamp de Kamerleden slechts enkele dagen na het begin van de zomerstop weer bijeen. Het debat zal gaan over de val van het kabinet, het onderwerp waarover Rutte IV viel (migratie) en hoe de tijd tot de verkiezingen eruit zal zien. Die verkiezingen worden in het najaar verwacht en politieke partijen trappen naar verwachting maandag al de campagne af.

Tal van partijen stuurden de afgelopen dagen mails naar partijleden met de boodschap dat ze klaar zijn voor de verkiezingen. Bovendien wordt in politiek Den Haag al flink naar elkaar gewezen: oppositiepartijen geven premier Mark Rutte en zijn VVD de schuld van de val van zijn kabinet. Maar ook vanuit het CDA was te horen dat de inmiddels demissionaire minister-president zich „onverantwoord” heeft gedragen. Een groot deel van de oppositie wil Rutte naar huis sturen, maar om voor zo’n motie een meerderheid te krijgen, zou minstens één coalitiepartij haar steun moeten uitspreken.

Leden van zowel PvdA als GroenLinks mogen vanaf maandag tot zondag stemmen over de vraag of hun partijen samen de verkiezingen ingaan. In een ledenreferendum wordt voorgelegd of de leden een gezamenlijke kandidatenlijst en een gezamenlijk verkiezingsprogramma willen in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen. Dat betekent ook dat er één lijsttrekker komt.

Al langer werken PvdA en GroenLinks samen. Soms vergaderen de Tweede Kamerfracties gezamenlijk en de partijen voeren vaak het woord namens elkaar. In de Eerste Kamer is er sinds de meest recente verkiezingen een gezamenlijke fractie. Een gezamenlijke lijst en programma voor de Tweede Kamerverkiezingen is volgens de partijtop van beide linkse partijen een logische volgende stap.

Demissionair premier Mark Rutte kan na de val van zijn vierde kabinet opnieuw een door de oppositie breed gesteunde motie van wantrouwen verwachten. Als zo’n motie wordt aangenomen, kan Rutte ook demissionair niet aanblijven. Voor een meerderheid is wel steun van een van de coalitiepartijen nodig en het is maar zeer de vraag of zij die stap willen nemen.
PvdA en GroenLinks zeggen bij Nieuwsuur met zo’n motie te komen, of deze te steunen. Oppositieleider Geert Wilders wil namelijk ook dat Rutte direct weggaat als premier. „Hij moet meteen opstappen”, twitterde Wilders.

Wat PvdA-voorvrouw Attje Kuiken en GroenLinks-leider Jesse Klaver betreft, komt er een zakenpremier in de plaats totdat er verkiezingen zijn geweest en een nieuw kabinet wordt beëdigd. Die interim-premier moet afstand hebben tot de politiek. „Er zijn echt geschikte kandidaten”, denkt Klaver. Kuiken wil „de politieke angel” eruit halen en „de politieke angel heet nu Mark Rutte”.

PvdA-leider Attje Kuiken noemt demissionair premier Mark Rutte „onbetrouwbaar” en „uitgeregeerd”. Ze wil dan ook niet met hem in een kabinet. Of datzelfde geldt voor samenwerking met zijn partij VVD, wil Kuiken nog niet zeggen. Ze zegt zich eerst te willen richten op het ledenreferendum over samenwerking tussen de PvdA en GroenLinks.

Rutte heeft „uit eigen belang” de grenzen opgezocht van coalitiepartner ChristenUnie, meent Kuiken. Zij denkt dat het een strategie was van de VVD. „Ik loop al lang genoeg mee om te weten wanneer het politieke opzet is”.

GroenLinks-leider Jesse Klaver wilde desgevraagd nog niet ingaan op samenwerking met Rutte. De leden van beide partijen stemmen vanaf maandag over een gezamenlijke lijst en een gezamenlijk programma voor de Tweede Kamerverkiezingen die dit najaar worden gehouden.