In wegbermen, open natuurgebieden of paardenweides: vrijwel overal is jakobskruiskruid te vinden. De droogte van de afgelopen twee maanden lijkt de plant niet te deren. Terwijl veel bermen bruin zien van het verdorde gras, staat jakobskruiskruid fier te pronken met tientallen gele bloemetjes per plant.

Dat klopt, zegt Baudewijn Odé, onderzoeker bij Floron. „De plant vormt een diepe penwortel. Daarmee kan hij lang gebruikmaken van vocht dat in diepere lagen van de bodem blijft hangen. In droge omstandigheden is dat een succesvolle strategie.”

De plant komt momenteel op bijna twee keer zo veel plekken voor als in 1975. „Die toename hebben we vooral aan onszelf te danken”, stelt Odé. „We zijn een dichtbevolkt land. Elke vierkante meter grond wordt wel een keer overhoop gegooid. Deze dynamiek van ons landschap is buitengewoon aantrekkelijk voor jakobskruiskruid, dat open plekken nodig heeft om te ontkiemen.”

Een typisch voorbeeld van een dynamisch landschap is een paardenwei. Paarden woelen de grond open, waardoor open plekken in de vegetatie ontstaan waar jakobskruiskruid kan ontkiemen.

Jakobskruiskruid is een algemene soort op de zandgronden en in de duinen, maar kwam vroeger nauwelijks voor in vochtige klei- en veengebieden. Dat veranderde door wegenaanleg en bouwactiviteiten. Odé: „Vaak voeren aannemers zand aan voor goede bouwgrond. Dan grijpt de plant zijn kans.”

Uitdaging

Odé heeft gemengde gevoelens bij de opmars van jakobskruiskruid. Aan de ene kant is de plant waardevol voor de natuur. Van bijna 200 insectensoorten is bekend dat zij gebruikmaken van de plant voor voeding (nectar) of voortplanting. Daaronder bevinden zich 70 soorten vliegen en zweefvliegen, 27 soorten dagvlinders en 32 soorten bijen.

Aan de andere kant kan de plant zich sterk uitbreiden, vooral in weinig bemeste, kruidenrijke hooilanden. „Dat zie ik als een uitdaging”, zegt Odé. „We willen graag natuurvriendelijke hooilanden creëren. Maar daar kan jakobskruiskruid enorm toenemen. Dat moeten we zien te voorkomen.”

Problematisch is dat de plant gifstoffen produceert, zogenaamde pyrrolizidine-alkaloïden. Deze stoffen kunnen in grote hoeveelheden leverschade veroorzaken bij grazers, soms met dodelijke afloop.

Vooral paarden hebben last van jakobskruiskruid, stelt Mieke Theunissen, specialist paardenhouderij bij LTO Nederland. „Schapen en geiten zijn tien tot vijftien keer minder vatbaar voor de gifstoffen dan runderen en paarden. Ook komt de plant veel meer voor in schrale paardenweides dan in vette koeienweides.”

Paarden vinden jakobskruiskruid vies en grazen er daarom netjes omheen. Problemen ontstaan als een weide wordt gemaaid en de plant in het hooi terechtkomt. Op die manier krijgen paarden de giftige plant wel binnen.

Maatwerk

LTO voerde in 2020 een enquête uit onder paardenhouders om de problematiek in kaart te brengen (zie ”Plant geeft vaak problemen”). „De enquête geeft ons de indruk dat jakobskruiskruid een toenemend probleem is”, zegt Theunissen. „We hebben gemeentes daarom opgeroepen de verspreiding van de plant in te dammen, vooral op plekken waar wordt gehooid. Dat kan door bijvoorbeeld de planten te maaien voordat ze vruchten vormen.”

Plantenkenner Odé pleit daarbij voor maatwerk. „In sommige gebieden is jakobskruiskruid de belangrijkste bron van nectar en stuifmeel voor insecten. Als we dan alle bloemen maaien, zijn we slecht bezig voor onder meer onze wilde bijen, die het al moeilijk hebben. Beter is het om bijvoorbeeld alleen bepaalde stroken langs agrarisch gebied aan te pakken.”

Odé heeft ook ideeën om de plant buiten de deur te houden op percelen waar deze nog niet of nauwelijks staat. „Zorg voor een dichte grasmat. Maai gras niet te kort af en voorkom dat je de grond beschadigt.”