Hoewel de Raad van Europa al sinds 1949 bestaat, kwamen de lidstaten tot nog toe slechts drie keer bijeen voor een top. De eerste keer was in 1993 in Wenen, de laatste keer in 2005 in Warschau.

De oorlog in Oekraïne is een belangrijke aanleiding voor de vierde top, die dinsdag en woensdag in de IJslandse hoofdstad Reykjavik wordt gehouden. De lidstaten willen de steun aan Oekraïne herbevestigen en werk maken van de rechtsvervolging voor oorlogsmisdaden en compensatie voor geleden oorlogsschade. Er ligt onder meer een plan voor het opzetten van een schaderegister.

Daarnaast hoopt de top duidelijke instructies aan lidstaten te kunnen meegeven over de bevordering van democratie. Ook staan er kwesties als klimaat, artificial intelligence en digitale ontwikkelingen op de agenda. De centrale focus is samengevat in het streven „het geweten van Europa te vernieuwen”.

Dat raakt aan de doelstellingen waarmee de Raad van Europa ooit is opgericht. De Raad, die overigens los staat van de Europese Unie, is in 1949 in het leven geroepen om de Europese eenheid te beschermen en te bevorderen. Bij de oprichting waren tien Europese landen betrokken, waaronder Nederland. Op dit moment zijn er 46 lidstaten.

Werking Raad

De Raad is dus breder van samenstelling dan de Europese Unie, waartoe 27 landen behoren. Al die landen zijn ook lid van de Raad van Europa, maar de Raad telt daarnaast ook leden als Zwitserland en Turkije. Verschillende niet-Europese landen hebben bovendien een waarnemersstatus. Daaronder zijn Israël, Canada, de Verenigde Staten en Japan.

Rusland was lid van 1996 tot maart 2022. Het land trok zich toen zelf terug, nadat de overlegorganen binnen de Raad van Europa hadden besloten tot schorsing van het land. De reden daarvoor was duidelijk: de invasie in lidstaat Oekraïne.

Dat er zelden een top vanuit de Raad van Europa wordt georganiseerd, betekent overigens niet dat het orgaan in de regel slapend is. Er zijn twee organen waarbinnen er regelmatig overleg plaatsvindt: de Parlementaire Vergadering en het Comité van Ministers.

De Parlementaire Vergadering bestaat uit 318 leden, die gekozen zijn door en uit de nationale parlementen. Al naar gelang de bevolkingsomvang stuurt een lidstaat tussen de twee en achttien volksvertegenwoordigers – Nederland stuurt er zeven. De Parlementaire Vergadering komt vier keer per jaar gedurende een week bij elkaar.

Het Comité van Ministers bestaat uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten en vergadert jaarlijks in mei. Daarnaast is er drie keer per jaar een bijeenkomst voor vakministers. Een wekelijks overleg vindt plaats tussen de vertegenwoordigers van de ministers van Buitenlandse Zaken, de zogenoemde bestendige vertegenwoordigers.

Inzet Nederland

Een belangrijke instelling van de Raad van Europa is het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof handhaaft het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mensen, dat in 1953 in werking trad en voortkomt uit de Raad van Europa.

De Nederlandse inzet op de top in Reykjavik zal volgens een kabinetsbrief sterk liggen op het tegengaan van straffeloosheid en veroordeling van daders van agressie in de oorlog in Oekraïne. De Raad van Europa kan zelf geen strafrechtelijke vervolging instellen, maar Oekraïne daarbij wel ondersteunen. Den Haag zal aangeven wel gastland te willen zijn voor het schaderegister.

Het kabinet wil bovendien aandacht vragen voor „versterking en bevordering” van het Verdrag van Istanbul. Dat keert zich tegen (huiselijk) geweld tegen vrouwen en legt de gelijke rechten van vrouwen verder vast. Niet alle lidstaten van de Raad van Europa hebben dit verdrag geratificeerd en daar wil Nederland wel toe oproepen.

De D66-fractie pleitte er bij het kabinet voor ook werk te maken van het lidmaatschap van Kosovo. Nederland erkent Kosovo al sinds 2008 als onafhankelijke staat, benadrukt de fractie. Servië is echter een belangrijke dwarsligger in de wens van Kosovo om lid te worden. Kosovo riep in 2008 een eenzijdige onafhankelijkheid uit van Servië.