Opstanding en techniek
In deze week na Pasen wil ik nadenken over de relatie tussen techniek en de opstanding van de Heere Jezus Christus. Hebben die wel iets met elkaar te maken?
De opstanding betekent allereerst Gods aanvaarding van het offer van Christus voor de zonden der wereld (1 Johannes 2:2) en bevat de belofte van de nieuwe hemel en de nieuwe aarde voor wie Hem toebehoren. Maar als de opstanding van de Heere Jezus centraal komt te staan in ons leven, dan kan die ook techniek toch niet ongemoeid laten?
Waar gaat het om bij techniek? De Franse filosoof Jacques Ellul, die heel kritisch schreef over de moderne techniek, betoogde ergens dat de mens techniek heeft ontwikkeld om buiten het paradijs te overleven. Techniek als compensatie voor het verlies van de omgang met en bescherming door God. We zien in Genesis dan ook dat techniek wordt ontwikkeld in de lijn van Kaïn en middelen oplevert die de bestaanszekerheid van de mensen lijken te verhogen. Tegelijkertijd is in oude religieuze culturen techniek vaak verbonden met het oproepen of afdwingen (magie) van de zegen van de geestelijke wereld over het menselijke bestaan. De irrigatie in het oude Egypte is dan niet primair een landbouwkundige maar een religieuze ”techniek”: de machten van het Nijlwater dienen de aarde te zegenen met vruchtbaarheid.
De openbaring van de levende God in de Bijbel heeft Israël en later ook de volken waarin het christendom wortel schoot, geleerd om machten in de schepping, zoals de afgoden van de vruchtbaarheid, niet te vereren –dat leidt altijd tot een vorm van slavernij– maar om de Israëls God lief te hebben. Dan krijgt techniek, geïnspireerd door Gods Geest, een plaats in het leven met God. Denk aan de bouw van de ark door Noach, aan de bouw van de tabernakel, geleid door de beelden die op de berg waren getoond (Exodus 25:40), en aan landbouw (Jesaja 28:23vv).
Ook in onze (laat)moderne cultuur, waarin de menselijke autonomie wordt benadrukt, heeft de wetenschappelijke techniek op een nieuwe manier een religieus karakter gekregen. De wereld wordt losgemaakt van de Schepper en niet meer gezien als schepping, maar als werkelijkheid die we met onze technieken op geleide van door ons ”gesneden” beelden, benutten voor onze doelen. Onze techniek wekt de suggestie dat we ons leven veilig kunnen stellen buiten God om en we worden verslaafd aan de machten waarvan we dat verwachten. De aanvankelijk schijnbaar onbeperkte fossiele energie als bron van materiële welvaart heeft onze wereld in een milieu- en klimaatcrisis gebracht die vele slachtoffers maakt onder mensen en andere schepselen. Hoewel al minstens vijftig jaar de kennis en het inzicht bestaan dat het gebruik van fossiele energie in de gerealiseerde omvang tot grote probleem zou leiden, bleek de verslaving te sterk om tijdig om te schakelen.
De opstanding van Jezus bewijst allereerst dat God het lichaam van de Mensenzoon en daarmee van alle mensen en daarmee de hele stoffelijke geschapen wereld serieus neemt en opneemt in Zijn verlossingswerk. Dus ook wij behoren deze geschapen wereld serieus te nemen, maar dan als schepping die ten diepste een geheim blijft. De opstanding weerspreekt de in onze tijd overheersende gedachte dat de wereld uiteindelijk in relaties van oorzaak en gevolg op het materiële vlak te verklaren en te beheersen is. Door Zijn opstanding heeft Christus deze gevallen wereld ontrukt aan de machten die door hun verzelfstandiging tot afgoden zijn geworden, zoals (fossiele) energie, techniek, geld, levensstandaard en kunstmatige intelligentie. Ook techniek kan worden bevrijd van de horigheid aan die afgoden tot dienstbaarheid aan het koningschap van Christus, zij het in deze gevallen wereld nog slechts op beperkte wijze. Denk aan methoden van landbouw waarin de schepping niet slechts grondstof is, maar als het ware partner in het voortbrengen van voedsel en vezels voor mensen en dieren. Denk aan medische kennis over levensstijl en voeding die onze cultuurziekten, ook in de geestelijke gezondheidszorg, sterk zou kunnen beperken. Meer voorbeelden zijn te geven. Ik concludeer dat de opstanding van Christus uit de doden niet alleen het hart is van het Evangelie (zie Handelingen 4:2) maar ook de hoeksteen van een christelijke ethiek, ook van de techniekethiek.
De auteur is emeritus bijzonder hoogleraar Lindeboomleerstoel, Theologische Universiteit Kampen | Utrecht.
