Twaalfhonderd zieke Nederlanders wachten op een donornier, tweehonderd mensen op een ander orgaan. De gemiddelde wachttijd is de laatste jaren opgelopen tot viereneenhalf jaar. Per jaar zijn 225 bruikbare organen voor transplantatie beschikbaar in Nederland. Ongeveer tweederde van de volwassen Nederlanders heeft nooit gereageerd op verzoeken van de overheid om aan te geven of ze na hun dood hun organen willen afstaan aan een ander.

Dat moet anders, vinden onder meer de belangenorganisaties van patiënten die op een donor wachten. Het huidige systeem is te vrijblijvend. De overheid vraagt of mensen hun organen willen afstaan, maar het gros, achteneenhalf miljoen, negeert de brief en doet niets. Hierdoor gaan bruikbare donoren verloren.

De organisaties, aangevoerd door de Nierstichting, bepleiten een nieuw systeem: Alle mensen die nog nooit hebben gereageerd op het verzoek van de overheid om aan te geven of ze wel of geen orgaandonor willen zijn, ontvangen opnieuw een brief. Als mensen deze brief van de overheid negeren, krijgen ze na een aantal weken weer een schrijven waarin staat dat ze automatisch donor zijn geworden. Als mensen hier bezwaar tegen hebben, kunnen ze alsnog te kennen geven dat ze geen donor willen zijn.

„Het voordeel van deze aanpak is dat je mensen dwingt zich uit te spreken. Als ze ’nee’ zeggen: Ook prima. Dat is dan hun keus" zegt directeur Paul Beerkens van de Nierstichting Nederland. „Mensen vinden het eng om na te denken over hun eigen dood, en schuiven zo’n brief daarom terzijde. Maar ze zouden, als het er echt op aan komt, hun organen misschien best willen afstaan."

Groot was de verbijstering toen de organisaties bemerkten dat de Tweede Kamer lauw op hun voorstel reageerde. Ook het kabinet koos in december een andere weg. Het wil het huidige systeem verbeteren. Zo krijgen burgers vaker de vraag voorgelegd of ze hun organen na hun dood willen afstaan. Dat gebeurt dan bijvoorbeeld als ze een nieuw paspoort of rijbewijs gaan afhalen op het stadhuis. De regering wil ook artsen en verpleegkundigen in ziekenhuizen betere voorlichting laten geven aan patiënten en familie over orgaandonatie.

De kans is groot dat de Tweede Kamer het kabinet volgt. De SP, GroenLinks, LPF en D66 steunen de Nierstichting. VVD en PvdA zeggen hun standpunt nog niet te hebben bepaald, maar ze hebben twijfels over het voorstel van de belangenorganisaties. Het CDA zit op de lijn van het kabinet.

Het is een zeer beladen onderwerp, vindt het CDA–Tweede–Kamerlid Ormel. „Maar het is nogal wat als iemand tijdens zijn leven niet duidelijk heeft aangegeven donor te willen zijn, en toch worden na zijn overlijden organen uit zijn lichaam gehaald." Ormel vindt dat ook voor de nabestaanden belastend. „Die staan na het sterven rond de overledene en moeten toezien hoe het lichaam wordt weggehaald. De organen moeten er immers zo snel mogelijk uit." Het CDA betwijfelt bovendien of het actieve registratiesysteem meer donoren oplevert. De onderzoeken zijn volgens de partij op dat punt niet duidelijk.

Directeur Beerkens van de Nierstichting slaakt een diepe zucht. „Je zou er bijna boos om worden", zegt hij. „Alsof het voorkomt dat artsen tegen de zin van de familie bij een overledene organen weghalen. Geen arts in Nederland zou zoiets doen." Hij vindt dat Ormel een karikatuur van de werkelijkheid maakt.

Beerkens houdt bovendien staande dat er via het nieuwe systeem meer organen beschikbaar komen. Onderzoek geeft dat volgens hem aan. „Het nieuwe systeem is voor bijvoorbeeld nierpatiënten een kwestie van leven en dood. Je kunt zeggen: Dat is demagogisch, maar het is de harde werkelijkheid."

Patiënten en belangenorganisaties bombarderen de Kamerleden deze dagen met e–mailtjes. De Nierpatiëntenorganisatie heeft voor dinsdag een demonstratie op touw gezet voor het gebouw van de Tweede Kamer. „Het wordt een harde strijd", zegt Beerkens. „Maar we gaan er alles om doen om het tij nog te keren."