Het Poolse Constitutioneel Tribunaal oordeelde anderhalf jaar geleden nog dat in sommige gevallen bepalingen van de Poolse grondwet voorrang hebben boven Europese regelgeving. Ondanks het feit dat in de Europese Unie de afspraak geldt dat Europees recht van een hogere orde is dan het nationale recht van de lidstaten.

Dat kwam Polen op forse kritiek van de Europese Commissie te staan. Het dagelijks bestuur van de unie was toch al ontstemd over de Poolse hervorming van de rechterlijke macht en vooral over de invloed die de politiek op de benoeming van onafhankelijke rechters heeft. Volgens Brussel staat daarmee de traditionele scheiding der machten –en dus de Poolse rechtsstaat– onder druk.

De Commissie liet het niet alleen bij woorden, maar schortte bijvoorbeeld ook de betaling van tientallen miljarden uit het Europese coronaherstelfonds aan Warschau op. Als drukmiddel, om Polen ertoe te bewegen op de uitspraken over het gezag van het Europees recht terug te komen.

De inhouding van die betalingen is een gevoelig punt voor Polen, dat de fondsen goed kan gebruiken om de economische schade van de pandemie te herstellen. Bovendien zijn er dit najaar parlementsverkiezingen in het Oost-Europese land. De regeringspartijen willen de komende tijd goede sier bij de kiezer maken – en daar is geld voor nodig.

Om die reden is de Poolse regering al bezig een aantal omstreden hervormingen van de rechterlijke macht terug te draaien, in de hoop alsnog de miljarden uit het coronafonds te incasseren. Dat gaat de Europese Commissie echter niet ver genoeg. Zij wil een principe-uitspraak van het Europese Hof van Justitie dat Europees recht in alle gevallen boven het nationale recht van de lidstaten gaat. En daarom daagt zij Warschau nu voor de rechter.

Het is goed dat het Europese Hof zich over de slepende kwestie uitspreekt en Polen op zijn verantwoordelijkheden als lidstaat van de EU aanspreekt. Het vonnis zal overigens weinig anders zijn dan een bevestiging van het primaat van het Europees recht. Het is immers een van de grondslagen van de EU dat de Europese regels voor alle lidstaten gelden en ook dezelfde zeggingskracht hebben. Als elke lidstaat voorbehouden gaat maken voor bepalingen uit haar eigen grondwet die voorrang moeten hebben, ondergraven zij daarmee de samenhang van de unie.

Tegelijkertijd is het maar de vraag of Polen zich bij een uitspraak van het Europese Hof zal neerleggen, gezien de eerdere uitspraken van het Poolse Constitutioneel Tribunaal. Als dat niet gebeurt, doemt er een nog veel groter probleem op. Want dan staat het gezag van de Europese rechter ter discussie, met alle mogelijke precedentwerking van dien.